گروه فرهنگي: نخستين دور کاوش‌ها در قبرستان قلايچي بوکان با حضور جمعي از کارشناسان موزه ملي ايران برگزار مي‌شود تا جواب حل معماي سازندگان آجرهاي لعاب‌دار معبد قلايچي و زندگي مانايي‌ها در اين منطقه بيشتر نمايان شود. قرن‌ها بود که کسي از وجود تپه باستاني و معبد مانايي در روستا قلايچي بوکان خبر نداشت تا اينکه چهار دهه قبل، يکي از اهالي روستا هنگام برداشت گياهان کوهي در اين منطقه متوجه وجود آجرهاي قديمي شد.
با پيدا شدن نخستين آجرهاي قديمي در اين منطقه جويندگان گنج بيشتر به سراغ اين منطقه آمدند و آجرهاي لعاب دار اين معبد يکي يکي توسط اين سودجويان پيدا مي شد و در بازارهاي سياه به فروش مي رفت تا اينکه کاوش هاي قلايچي که از سال 1364 تا 1385 انجام شده بود، نمايي از معبدي مانايي را آشکارسازي کرده بود که با آجرهاي لعابدار تزيين شده بود.
از مهم ترين اين آثار به يغما رفته به 51 قطعه آجر لعابدار مي توان اشاره کرد که در سال 124 در انباري در بندر چياسو (نزديک مرز سوئيس و ايتاليا) از سوي خانواده‌اي ايراني براي فروش عرضه شد.
دکتر جان کرتيس در مقام موزه‌دار از موزه بريتانيا وقتي در 17 مهر 1370 از اين آثار بازديد کرد تا در صورت امکان، موزه بريتانيا آن‌ها را خريداري کند، متوجه شد اين آثار متعلق به فرهنگ »مانايي« و محوطه قلايچي است و بايد به ايران بازگردانده شود.
روند حقوقي براي استرداد اين مجموعه با مشارکت دکتر جان کرتيس از کشور سوئيس و دستگاه ديپلماسي و ميراث فرهنگي ايران حدود سه دهه طول کشيد تا سرانجام در واپسين روزهاي آذرماه سال 1399 به ايران تحويل داده شد.
اما کاوش‌ها در اين منطقه متوقف شد و دوباره جويندگان گنج در فاصله حدود 500 متري شرق اين معبد، قبرستاني را پيدا کردند که گورهايي با سنگ چين در عمق زمين و پوشيده با سنگ هاي بزرگ بود که در کنار استخوان هاي اين مردگان ظروف سفالي لعاب‌دار و مهرهايي يافت شده بود.
اواخر خرداد ماه امسال کاوش‌هاي گورستان 2 هزار و 800 ساله مربوط به دوره مانايي‌ها در روستاي قلايچي بوکان با حضور گروه ? نفره به يوسف حسن‌زاده، رييس گروه پژوهش موزه ملي ايران با مجوز پژوهشگاه ميراث فرهنگي در تهران و حمايت مالي شهرداري و شوراي اسلامي بوکان و مشارکت اداره کل ميراث فرهنگي آذربايجان غربي کاوش اين محوطه را آغاز کردند.
حضور تيم کاوش باستاني و کارشناسان گروه پژوهش موزه ملي ايران در قلايچي را بهانه براي تهيه گزارشي از اين منطقه و فعاليت هاي اين گروه قرار دارد و صبح يکي از روزهاي تيرماه راهي شهرستان بوکان شدم.
روستاي 40 خانواري قلايچي در فاصله 15 کيلومتري شرق بوکان و در مسير جاده بوکان - شاهين دژ قرار دارد و براي رفتن به قلايچي بايد از حدود پنج کيلومتر از جاده اصلي را طي کرد و پس از گذشت از روستاي تکماکندي، و طي 10 کيلومتر ديگر در اين مسير ورودي روستاي قلايچي نمايان مي شود.
رييس گروه پژوهش موزه ملي ايران گفت: در راستاي جواب اين پرسش اساسي که آيا ساکنان معبد مانايي قلايچي و سازندگان آجرهاي لعاب دار اين معبد چه کساني بودند، کاوش هاي باستان شناسي در اين منطقه آغاز شد.
يوسف حسن‌زاده افزود: اميدواريم با انجام مطالعات انسان‌شناسي و آناليزهاي آزمايشگاهي به روش دي‌ان‌اي و ايزوتوپ و مطالعات باستان‌انگل‌شناسي به اطلاعاتي در مورد هويت مانايي ها از نظر بوميان زاگرس يا مهاجر بودن يا آريايي بودن آنان دست پيدا کنيم.
وي اضافه کرد: با توجه يافته هاي اين کاوش و نمونه برداري از بقايي انساني مي توانيم به اطلاعات بيشتري در مورد مانايي ها دست پيدا کنيم.
رييس گروه پژوهش موزه ملي ايران گفت: علاوه بر مستند سازي بقاياي معماري گورها که در نوع خود تنوع بسيار خوبي دارد و مطالعات انساني، يافته هاي موزه‌اي، سفال هاي لعاب که هنر مانايي‌ها شناخته مي شوند و مُهرهاي يافت شده در کنار اين تدفين ها مي تواند از لحاظ هنري و تاريخي بسيار حايز اهميت باشد.
محوطه قلايچي يکي از مهمترين محوطه هاي باستاني شمال غرب کشور است
کارشناس اداره کل ميراث فرهنگي آذربايجان غربي گفت: محوطه قلايچي در بوکان يکي از مهمترين محوطه هاي باستاني شمالغرب کشور است که پس از اتمام کاوش ها تعيين عرصه و حريم آن باقي مانده بود.
واحد جولايي افزود: امسال طي پروژه تعيين عرصه و حريم، علاوه بر تعيين حريم، ضوابط براي حفظ آن تعيين شد که به زودي ابلاغ مي شود و اين ضوابط از ساخت و سازهاي غيرمجاز و تجاوز به حريم قلايچي جلوگيري خواهد کرد.وي اضافه کرد: گورستان قلايچي که هم دوره با محوطه قلايچي است، کاوش نشده بود و در سال هاي قبل کاوش هاي غيرمجاز آسيب هاي زيادي به اين اثر وارد شد و در اين کاوش جديد بخش از اين گورستان کاوش و حفاري‌هاي گذشته نيز مستند سازي شد و يافته بسياري ارزشمندي از آن حاصل شد که به زودي منتشر مي شود.وي گفت: تلاش ما بر اين است که محوطه قلايچي و گورستان آن به عنوان يک مجموعه تاريخي حريمي براي آن مشخص شود و دوستداران آثار تاريخي و باستاني بتوانند از آن بازديد کنند و حتي درآمدزايي نيز براي اين شهرستان داشته باشد.وي اظهار کرد: نکته جالب محوطه قلايچي اين است که اين محوطه علاوه بر اينکه شامل يک گورستان تاريخي و غار سنگي با عمق 110 متر قرار دارد و در مسير مجموعه تخت سيلمان تکاب، زويه سقز و تپه حسنلوي تکاب واقع شده است.
 تپه قلايچي مربوط به عصر آهن است که در روستاي قالايچي بوکان قرار دارد و اين اثر در تاريخ 18 ارديبهشت 1380 با شماره? ثبت 3823 به‌عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده‌است.از قلايچي آجرهاي لعابدار بيشتري کشف شده است که نشان‌دهنده اهميت بالاي قلايچي و به احتمال زياد اين منطقه همان شهر »زيرتو« يا »ايزيرتو« پايتخت مانايي‌ها است.
تپه باستاني قلايچي بوکان تنها تپه اي است که کاوش ها در آن به منظور شناسايي حکومت مانا انجام مي شود مانا يکي از حکومت هاي ناشناخته شمال غرب ايران است و غير از محوطه قلايچي در تپه زيويه کردستان و حسنلو نقده در آذربايجان غربي نيز نشانه هاي از مانايي‌ها پيدا شده است.
حال کاوشگران اين گورستان باستاني و دوستداران محوطه‌هاي تاريخي و باستاني بوکان از اين نگران هستند با توجه به يافته هاي اين کاوش دوباره چشم طمع افراد سودجو به اين منطقه بيشتر شود و کاوش هاي غيرمجاز دوباره در اين منطقه آغاز شود و سرمايه هاي تاريخي ساکنان اين منطقه دوباره به يغما برده شود.
به گزارش امانت به نقل از ايرنا،نشستن در کنار پژوهشگران جوان و گوش دادن به گفته هاي آنان که شاه بيت آن بزرگي و عظمت تاريخ و پيشينه اين ديار بود و خوردن چاي پس از سفر طولاني و خاطره انگيز در چادر نچندان بزرگي که در حاشيه گورستان قلايچي نصب کرده بودند، خستگي را از تن انسان بيرون مي کرد.