گروه گزارش: با گذشت3 دهه از خشک شدن درياچه اروميه هنوز ابهام در خصوص دلايل اين وقوع اين بحران زيست محيطي تداوم دارد و جواب واحدي براي سوالات مطروحه در اين زمينه وجود ندارد.
از سال 76 روند خشک شدن درياچه اروميه آغاز شده و امروز با گذشت سه دهه اين روند نه تنها متوقف نشده بلکه در بدترين وضعيت تاريخ از نظر کم‌آبي قرار دارد.بر اساس آخرين آمار روز 3 دي‌ماه، تراز درياچه اروميه با 49 سانتي متر کاهش در مقايسه با مدت مشابه پارسال به 1270.14 رسيده که در مقايسه با ابتداي سال آبي مهر 1401 نيز تنها يک سانتي‌متر افزايش داشته با اين حال با ميانگين بلندمدت 4029 متر فاصله دارد.همچنين بر اساس اين آمارها، حجم آب درياچه اروميه در مقايسه با 17.8 ميليارد مترمکعب در زمان اکولوژيک، بيش از ??.?? ميليارد مترمکعب حدود 94 درصد کمتر شده است.11در آمارهاي ثبت شده 31 سال اخير (از سال 1370) تاکنون، تراز 1270.05 در روز بيست و هفتم آبان‌ماه سال 1401 بدترين تراز ثبت شده است.
درياچه اروميه در سه دهه اخير که بحران خشک شدن را طي مي‌کند، بارها و به کرات به سرتيتر بسياري از رسانه‌ها تبديل شده اما کمتر در خصوص چرايي و دلايل علمي رخداد اين بحران توجه شده است، در روزهاي اخير و در اوج شرايط وخيم اين تالاب بين المللي بيان نقش مهم پل ميانگذر شهيد کلانتري از سوي سازمان فضايي ايران دوباره زخم کهنه کم توجهي و غفلت مسئولان در اين زمينه را سرباز زده است.هر چند براي فهم چرايي وضعيت موجود درياچه اروميه چندان نياز به دانش و علم پيچيده نيست چرا که درياچه اروميه يک حوضه آبي بسته است که آب آن از محل بارش مستقيم و روان آب ورودي از آب راهه ها، 21 رودخانه دائمي و 39 رودخانه دوره‌اي تأمين مي‌شود.آب ورودي به درياچه اروميه يا هر درياچه ديگري، از آب بارندگي تأمين مي‌شود که به سه گونه وارد درياچه مي‌شود: بارش مستقيم به روي سطح درياچه، ورود از طريق آب‌هاي سطحي و رودخانه‌ها، و ورود از طريق آب‌هاي زيرزميني.
بارش مستقيم، تنها بخش ناچيزي از سهميه آب درياچه را شامل مي‌شود و بخش عمده آب درياچه توسط آب‌هاي سطحي (رودخانه‌ها) و منابع آب زيرزميني تأمين مي‌شود، ساخت بي رويه‌ي سدها بر مسير رودخانه‌ها و پمپاژ بي رويه آب‌هاي زيرزميني در دشت‌هاي اطراف درياچه اروميه، توسعه ناپايدار اراضي کشاورزي آن را از اين دو منبع اصلي آب خود محروم کرده و منجر به خشک شدگي درياچه شده است.و اما نکته‌اي که اين روزها مجدد بحث‌هاي علمي و کارشناسي و ابهامات در خصوص دلايل خشک شدن اين تالاب بين المللي را سرتيتر رسانه‌ها کرده است، سهم پل شهيد کلانتري در خشک شدن درياچه اروميه و نبود پاسخ مشترک به دلايل اصلي و ميزان تأثيرها است. پاسخي که اگر در اين سه دهه اجماعي از سوي مسئولان گذشته تا حال بر اين سوالات داشتند شايد وضعيت دومين درياچه شور دنيا امروز اين نبود.
سازمان فضايي ايران: پل کلانتري نقش بسزايي در خشک شدن درياچه اروميه داشته است
سخنگوي سازمان فضايي ايران طي روزهاي اخير در حساب کاربري شبکه اجتماعي خود اعلام کرده است، با بررسي تصاوير ماهواره‌اي پل کلانتري يکي از عوامل تخريب اکوسيستم و نقش بسزايي در خشک شدن درياچه اروميه داشته است.»حسين دليريان» در اين متن نوشته است: پل کلانتري نقش بسزايي در خشک شدن درياچه اروميه داشته است و ميزان مصالح وارد شده به درياچه براي احداث اين ميان گذر و برهم خوردن چرخه جريان‌هاي آبي در نيمه شمالي و جنوبي اين درياچه، يکي از عوامل تخريب اکوسيستم و خشک شدن آن است.پل ميان‌گذر شهيد کلانتري درياچه اروميه که دو استان آذربايجان‌غربي و آذربايجان‌شرقي را به هم متصل مي‌کند، يک هزار و 709 متر طول دارد که يک هزار و 276 متر آن در داخل درياچه اروميه اجرا شده و فاصله ميان دو شهر تبريز و اروميه را به 135 کيلومتر کاهش داده است.
در سال‌هاي دهه 80 بعد و قبل از بهره برداري از اين پل و روزهاي بحراني درياچه اروميه بارها در خصوص سهم ميانگذر شهيد کلانتري و ساير دلايل اين بحران نه تنها از سوي مسئولان بلکه کارشناسان علمي و تخصصي بحث‌هاي متعددي مطرح شد و حتي از ديد علمي نقش مهم اين پل در وقوع بحران درياچه اروميه نيز رد شد اما بعد از چندين سال بيان مجدد و تاکيد بر نقش بسزاي اين پل در تشديد يا وقوع بحران درياچه اروميه از سوي سازمان فضايي دوباره بر ابهام دلايل اصلي وقوع بحران خشک شدن درياچه اروميه شده است.نتايج مطالعات جديد دانشگاه تبريز با نظارت انجمن هيدروليک ايران نشان داده که احداث پل ميان‌گذر روي درياچه اروميه هيچ ارتباطي با خشک شدن اين درياچه ندارد.
در اين مطالعه در اين رابطه آمده است: «عامل اصلي خشک شدن درياچه اروميه کاهش منابع آب سطحي ورودي به اين درياچه از طريق تعدي به حقابه زيست‌محيطي اين درياچه در کل سطح حوضه آبريز درياچه اروميه است. جاده ميان‌گذر به دليل عدم تأثير بر کاهش حجم آب ورودي به درياچه اروميه به عنوان عامل اصلي خشک شدن درياچه اروميه شناسايي نمي‌شود.» اما چرا با وجود رد علمي مکرر نقش ميانگذر درياچه اروميه در اين بحران مطرح مي‌شود؟ پاسخي که شايد بتواند مسئولان را از خواب غفلت کم توجهي به تشديد بحران درياچه بيدار کند.
پل شهيد کلانتري تأثير چنداني در خشک شدن درياچه اروميه ندارد
نماينده مردم اروميه در مجلس شوراي اسلامي اما معتقد است ميانگذر درياچه اروميه چندان تأثير قابل توجهي در خشک شدن اين تالاب بين المللي ندارد و نقش اين طرح در بين ساير عوامل خشک شدن درياچه کم تأثير بوده است.
سيدسلمان ذاکر با بيان اينکه ميانگذر درياچه اروميه شايد مقداري به دليل جاده خاکي ايجاد شده مانع چرخه جريان آب شود اما نقش آن 50 يا 30 درصد نيست بلکه نقش ناچيزي در خشک شدن درياچه اروميه دارد، افزود: به جاي بيان نقش پل شهيد کلانتري در خشک شدن درياچه اروميه بايد به دنبال موانعي که باعث عدم ورود آب به تالاب شده است.وي با بيان اينکه زرينه رود و سيمينه رود از شريان‌هاي اصلي درياچه اروميه محسوب مي‌شوند، افزود: سالهاست آب زرينه رود به عنوان شريان اصلي درياچه اروميه به جاي جاري شدن به سمت درياچه اروميه براي آب شرب و صنعت استان‌هاي همجوار مي‌رود و کسي در اين زمينه جوابگو نيست.ذاکر با بيان اينکه زرينه رود نقش نزديک 52 درصدي در ورودي آب به درياچه اروميه دارد، عنوان کرد: اين در حالي است که سالهاست آب زرينه رود براي آب شرب تبريز صرف مي‌شود در حالي که اين آب نياز استان و درياچه اروميه است.
توسعه ناپايدار اراضي کشاورزي مهمترين عامل بحران درياچه اروميه محسوب مي‌شود
رييس پژوهشکده مطالعات درياچه اروميه دانشگاه اروميه بر خلاف اظهارنظر نماينده مردم اروميه در مجلس شوراي اسلامي مي‌گويد، پل شهيد کلانتري اروميه بدون ملاحظات زيست محيطي اجرا شده و بي شک نقشي خشک شدن درياچه اروميه دارد اما عامل اصلي اين بحران نيست.دکتر کامران زينال زاده برداشت غيرمجاز و توسعه ناپايدار کشاورزي را مهمترين دليل خشک شدن درياچه اروميه دانست و گفت: متأسفانه تاکنون نه مديران، نه خبرنگارا و نه مردم عادي هنوز به اين باور که در شرايط بحراني و کم آبي قرار داريم نرسيده‌اند بنابراين شايد درک درستي از بحران درياچه اروميه هنوز نداريم.وي با بيان اينکه هم اکنون سه برابر متوسط سرانه آب در استان مصرف مي‌شود و اراضي کشاورزي همچنان به صورت بي رويه توسعه مي‌يابد، گفت: در شرايطي که با بحران کم آبي در استان و کشور مواجه هستيم محصولاتي که پرآب بر و غيربومي هستند هنوز در استان در سطح وسيعي از جمله چغندرقند و سيب توليد مي‌شود.
زينال زاده با بيان اينکه در حالي که با مشکل کم آبي مواجه هستيم با توليد اين محصولات پرآب و غيربومي در واقع آب موجود و کم را به ساير کشورها در قالب اين محصولات صادر مي‌کنيم، افزود: اين موضوعي است که هنوز با توجه به شرايط بحراني درياچه اروميه و کم آبي درک درستي از آن نداريم.رييس پژوهشکده مطالعات درياچه اروميه دانشگاه اروميه با انتقاد از رشد بيش از ? برابري اراضي کشاورزي و برداشت غيرمجاز از آب‌هاي زيرزميني طي سال‌هاي اخير در استان و استان‌هاي حوضه آبريز درياچه اروميه عنوان کرد: پل شهيد کلانتري به دليل رعايت نکردن ملاحظات زيست محيطي شايد باعث عدم گردش آب درياچه اروميه در دو سمت شده باشد اما عامل اصلي خشک شدن درياچه اروميه به شمار نمي‌رود.زينال زاده اضافه کرد: با فرض نقش پل شهيد کلانتري در خشک شدن درياچه اروميه طي سال‌هاي اخير آبي وارد درياچه اروميه به دليل برداشت‌هاي بي رويه و توسعه ناپايدار بخش کشاورزي به درياچه وارد نشده است که پل باعث عدم گردش درست آب شود، درياچه اروميه در سال‌هاي اخير ورودي نداشته است که بخواهيم آن را حفظ کنيم.رييس پژوهشکده مطالعات درياچه اروميه دانشگاه اروميه با بيان اينکه فقط باغات سيب 20 درصد آب تجديدپذير را مصرف مي‌کنند، افزود: متأسفانه در بخش کشاورزي با روي آوردن به کشت گياهان غيربومي و پرآب بر مثل هندوانه، سيب و چغندرقند و… بحران درياچه اروميه را تشديد کرده‌ايم و بايد در اين زمينه چاره انديشي اساسي شود.صرف نظر از اين ديدگاه علمي يا غيرکارشناسي در خصوص نقش ميانگذر شهيد کلانتري در تشديد بحران خشک شدن درياچه اروميه اين نکته مطرح است اصلاً در سال‌هاي اخير آبي وارد درياچه اروميه شده است که پل مانع گردش درست آن در دو سوي پل شود يا نه؟نکته قابل تأمل ديگر اينکه اگر پل کلانتري نقش بسزايي در وقوع يا تشديد شرايط بحراني درياچه اروميه دارد آيا مي‌توان جداي از صرف هزينه‌هاي ميلياردي براي احداث ميانگذر و اين پل آن را تخريب و درياچه را به روزهاي پرآبي بازگرداند؟
به گزارش امانت به نقل از مهر،سوالاتي که پاسخ مشترک و قانع کننده مسئولان شايد بتواند گره کور اين بحران زيست محيطي را بعد از سه دهه بازکند.