گروه گزارش: اروميه- بيش از دو هفته از زمين لرزه در خوي مي‌گذرد اما هنوز مردم اين شهرستان نه تنها به خانه هايشان برنگشته‌اند بلکه توزيع نامناسب اقلام زيستي در سرماي زمستان تبديل به چالش شده بود.
به دليل وضعيت جغرافياي ايران و به تبع آن آذربايجان غربي، اين سرزمين پيوسته در معرض تهديد وقوع زلزله‌هاي بزرگ و کوچک بوده و هست، موقعيت خاص جغرافيايي به همراه قرار گرفتن در کمربند زلزله آلپ-هيماليا، استقرار تعداد زيادي از نواحي روستايي و شهري در امتداد پاي کوه‌ها، دشت‌ها و جلگه‌ها زمينه بروز مخاطرات طبيعي (سيل، زلزله، رانش، ريزش، لغزش، خشک سالي، بهمن و …) در استان آذربايجان غربي فراهم ساخته است.
بر اساس طرح نقشه پهنه بندي زلزله بيش از 60 درصد استان در محدوده خطر قرار دارد و از شهرهاي استان خوي، سلماس، پيرانشهر، ربط، باروق، کشاورز، چهاربرج، سيلوانا، اميرآباد، سرو، سيه چشمه، قره ضياالدين و 727 روستا هم اکنون بر روي خط گسل واقع شده‌اند.از گسل‌هايي که آذربايجان را تحت تأثير قرار مي‌دهند، »گسل شمال تبريز« است که فعال‌ترين گسل در آذربايجان محسوب شده و شديدترين زلزله در آن در سال 1158 هجري شمسي رخ داده است، گسل سد مهاباد که در بخش جنوبي درياچه اروميه و شمال شهرستان مهاباد گسترده شده است و گسل سلماس که در نزديکي شهر سلماس در اثر زلزله‌اي در ارديبهشت 1309 هجري شمسي به وجود آمد از ديگر گسل‌هاي استان است.
مطابق بررسي‌هاي انجام شده در حالي است که 70 درصد از ساختمان‌هاي مسکوني به خصوص در بخش روستايي مقاومت لازم در برابر بلاياي طبيعي به خصوص زمين لرزه را ندارند.بيان اين آمار ضرورت توجه به مديريت بحران در کشور و استان را دوچندان مي‌کند اما وقوع سه زمين لرزه در خوي از مهرماه تا کنون و مشکلات متعدد ناشي از آن بار ديگر ثابت کرد در بزنگاه هر بحراني خلاء مديريت بحران در کشور نمايان مي‌شود؛ موضوعي که کمتر يا اصلاً به به آن توجه چنداني نشده است.نگاهي به وضعيت شهرها و مناطق زلزله زده خوي و مشکلات متعددي که هنوز گريبانگير مردم اين منطقه شده نشان مي‌دهد، مسئولان مربوطه چنان غافلگير مي‌شوند که گويي اولين بار است زلزله آمده و بحران ايجاد شده است.
ضعف مديريت بحران در خوي و تأثير منفي آن بر اقدامات
ضعف در اطلاع رساني درست و به موقع حوادث و بحران به ويژه نبود سخنگوي واحد مديريت بحران، نبوده داده‌هاي آماري و بانک هوشمند براي مديريت پس از بحران جهت ساماندهي اقدامات پس از بحران از جمله توزيع نيازهاي ضروري مردم در مناطق محل بحران، عدم بهره مندي کافي و استفاده از بدنه کارشناسي در حوزه مديريت بحران و سازمان‌هاي درگير در بحران، شتاب زدگي و تصميم‌هاي نادرست و بعضاً غلط برخي مسئولان در زمان وقوع بحران، توزيع بسيار نامناسب اقلام زيستي و ضروري مردم در همين زلزله اخير بهمن ماه نشان داد هنوز پاي مديريت بحران در اين منطقه لنگ مي‌زد تا جايي که اين اقدامات بر روي تلاش‌هاي فراوان، زحمات شبانه روزي برخي مسئولان، نهادهاي مردمي، گروه‌هاي جهادي، خيرين و… تأثير منفي گذاشت تأثيري که با گذشت بيش از دو هفته هنوز اثرات آن در مناطق زلزله زده خوي به خوبي مشهود است.
با گذشت 17 روز از زمين لرزه 5.9 ريشتري در شهر نزديک 400 هزار نفري خوي هنوز مردم در تأمين نيازهاي ضروري و اوليه از جمله وسايل گرمايشي، اقلام غذايي، اسکان دائمي و استرس و ناراحتي از شايعه‌هاي منتشر شده در فضاي مجازي رنج مي‌برند.اين در حالي است که هر چند در زمين لرزه خوي حجم تخريب‌ها در برخي مناطق شهري و روستايي خوي بالا بود اما در خود شهر خوي بيشتر منازل يا آسيب نديده يا دچار آسيب جزئي شده‌اند اما وقوع 3 زمين لرزه از مهرماه تاکنون و شايعه وقوع زمين لرزه‌هاي بزرگ‌تر موجب شد اهالي همه شهرستان خوي درگير اين بحران شوند.
عدم تشکيل بانک اطلاعاتي جامع و هوشمند که از ضرورت‌هاي مديريت بحران به شمار مي‌رود در خوي موجب شد در همان روزهاي ابتدايي توزيع بسيار نامناسب اقلام زيستي و ضروري مورد گلايه‌هاي شديد مردم منطقه باشد به طوري که در برخي مناطق زلزله زده و آسيب ديده بسياري از مردم هيچ اقلامي دريافت نکرده و در برخي مناطق کمتر آسيب ديده مردم چندين بسته از اقلام زيستي را دريافت کنند.
نبود بانک اطلاعاتي جامع و هوشمند بحران مضاعفي برا مديريت بحران زلزله تبديل کرد
هنوز با گذشت 23 روز از وقوع زمين لرزه اصلي 5.9 ريشتري در خوي با وجود اينکه 110 کمپ اسکان اضطراري داير شده است بسياري از مردم خوي به دليل ضعف در مشکلات به شهرها و استان‌هاي اطراف از جمله سلماس، اروميه، تبريز و … روانه شده و در برخي مساجد يا منازل شخصي اقوام و يا خيرين ساکن هستند.مردم ساکن در کمپ‌ها نيز هنوز از نيازهاي اوليه و ضروري از جمله، چادر، پتو، اقلام غذايي با وجود سيل کمک‌هاي دولتي، گروه‌هاي جهادي، خيرين و گروه‌هاي مردمي از گوشه گوشه کشور به سمت خوي گلايه مند هستند.هنوز آمار دقيقي از اينکه چه کسي چه ميزان کمک در خوي دريافت کرده به دليل نبود بانک آماري و اطلاعاتي جامع و هوشمند مشخص نيست، همچنان مردم از وضعيت موجود گلايه مند هستند.
شايد به جرأت بتوان گفت که هماهنگي، مهم‌ترين عنصر مديريت بحران به حساب مي‌آيد، موضوعي که نبود آن در مديريت بحران زلزله خيلي نمود يافت تا جايي که در روزهاي ابتدايي اين بحران معاون اول رئيس جمهور که به منظور بازديد از اين مناطق به خوي سفر کرده بود از روند بسيار نامناسب و کمبود اقلام در بين مردم گلايه کرد، اين در حالي که در همان شب وقوع حادثه زمين لرزه وزير کشور، رئيس جمعيت هلال احمر و رئيس سازمان مديريت بحران کشور به همراه مسئولان آذربايجان غربي در منطقه حاضر و به مديريت بحران مشغول بودند.
وجود ضعف مديريت در بخش‌هاي مختلف با وجود اقدامات متعدد مسئولان کشوري و استاني در همان روز حتي ساعات ابتدايي زمين لرزه مشهود است، ابعاد اين بحران در نگاه اوليه چنان نبود که خود استان از عهده آن برنيايد، اما عدم هماهنگي بين مسئولان، توزيع زياد در همان روزهاي اوليه بدون توجه به داده آماري، تناقض در بيان آمار، نبود سخنگوي واحد در روزهاي ابتدايي، غفلت از تأثير شايعات در خصوص زمين لرزه بزرگ‌تر در فضاي مجازي تا جايي پيش رفت که با گذشت 23 روز و عدم تحقق شايعات مردم حاضر به بازگشت خانه‌هايشان نبوده و همچنان در غم آب و نان در کمپ‌ها سرگردان هستند.
نکته‌اي که در بحران زلزله خوي نبايد به راحتي از کنار آن گذشت حضور به موقع و خودجوش نيروهاي مردمي، گروه‌هاي جهادي، روحانيون، طلاب، خيرين در مناطق زلزله زده و نيز شهرهاي اطراف اروميه، سلماس و تبريز براي امداد رساني بود که توانست بخشي از آلام مردم زلزله زده خوي را کاهش داد که ضرورت ساماندهي و مديريت اين گروه‌ها در زمان مديريت بحران نيز در حوادث و بلايايي طبيعي احساس مي‌شود.
آموزش و فرهنگ سازي حلقه مفقوده مديريت بحران
با توجه به اينکه کشور و آذربايجان غربي جزو مناطق حادثه خيز به شمار مي‌روند يکي از مواردي که تاکنون چندان مورد توجه قرار نگرفته است آموزش و فرهنگ سازي در زمينه مديريت بحران است.ارائه آموزش‌هاي تخصصي و عمومي به گروه‌هاي امداد و نجات و شهروندان، برگزاري مانورهاي امداد و نجات براي افزايش آمادگي نيروهاي امدادي، جلوگيري از ساخت وسازهاي غير اصولي و غير مجاز و تجهيز دستگاه‌هاي امدادرسان به فناوري‌هاي نوين در افزايش ضريب ايمني و کاهش آثار و خسارت‌هاي ناشي از حوادث از ضرورياتي است که بايد بيش از پيش مورد توجه قرار گيرد.
ايجاد مرکز تحقيقات و مطالعات، توسعه صنعت بيمه، آموزش و فرهنگ سازي در جامعه از ديگر اقداماتي است که مي‌تواند در کاهش و مقابله با بلاياي طبيعي در استان مثمرثمر باشد.هر چند سه زمين لرزه اخير خوي موجب شد دستور ايجاد مرکز پايش گسل و زلزله نگاري به صورت مستقل و مرکز بزرگ پدافند غير عامل چند منظوره در شهرستان خوي ايجاد شود خبر اميدوار کننده‌اي که در سال‌هاي قبل بايد چاره انديشي مي‌شد اما شايد ايجاد اين مرکز زمينه‌اي باشد تا ديگر شاهد مشکلات ناشي از زمين لرزه در خوي ديگر نباشيم.
‏خوي? همچنان بر مدار شايعات
هم اکنون با اينکه از روز يکشنبه 23 بهمن مدارس در 60 درصد از مناطق زلزله زده خوي بازگشايي و بازار و کسبه نيز شهرستان نيز به حالت عادي بازگشته است اما هنوز مردم خوي به صورت کامل به شهر و يا خانه‌هايشان بازنگشته اند و در اين زمينه نيز فضاي مجازي و شايعات نقش مهمي در ايجاد ناآرامي در اين شرايط را دارند اما براي برقراري آرامش کامل نقش رسانه‌هاي استان از جمله صدا و سيما و خبرگزاري‌هاي رسمي و فضاي مجازي مجوزدار استان غيرقابل انکار است.
همچنان کمپ‌هاي اسکان اضطراري در شهرستان خوي داير است و مردم همچنان سرگردان در اين کمپ‌ها در پي تأمين نيازهاي ضروري و اقلام اساسي هستند، از زمان وقوع زمين لرزه به خصوص بعد از حضور رئيس جمهور و معاون اول رئيس جمهوري تا حدودي روند امدادرساني و کمک رساني به مردم زلزله زده اين مناطق تسريع يافت اما هنوز برخي از مشکلات به دليل سرماي هوا از جمله کمبود سرويس‌هاي بهداشتي در کمپ‌ها، وضعيت نامناسب بهداشتي به خصوص براي کودکان و زنان ساکن در کمپ‌ها با وجود سيل کمک‌هاي مردمي از سراسر کشور تا حدودي پابرجاست.
هم اکنون مشکلي که تبديل به بحران ديگر غير از زلزله در خوي شده است و حجم افراد خواهان چادر را افزايش داد و امنيت رواني جامعه را دچار مشکل کرده است شايعه سازي‌هايي است که برخي کانال‌هاي تلگرامي بي نام و نشان و بعضي وقت‌ها حتي با نام و نشان در خصوص احتمال وقوع زلزله قوي‌تر به راه انداخته‌اند.
بر اساس مانور اين کانال‌هاي بي نام و نشان در فضاي مجازي قرار بود 14 بهمن زمين لرزه‌اي به بزرگي 8 تا 9 ريشتر در خوي روي دهد، هر چند 14 بهمن گذشت و اين پيش بيني‌ها و شايعات محقق نشد، با وجود گذشت زمان اين پيش بيني نادرست، بعد از زمين لرزه هفته قبل جنوب ترکيه که هيچ ارتباطي به گسل خوي ندارد، شايعه سازها دوباره کار خود را آغاز کردند و باز هم تاريخ جديدي را براي زلزاه منطقه خوي اين بار 27 بهمن شايعه سازي کردند.
 اين موضوع باعث شده حضور، اقدامات و کمک‌هاي دولتي، گروه‌هاي جهادي، خيرين و مردمي که به صورت سيل وار روانه خوي شده نيز تا امروز که 23روز از زمين لرزه خوي مي‌گذرد آرامش کامل را به سطح اين شهر برگرداند.اما فارغ از اين وضعيت از روز 6 وقوع زمين لرزه 5.9 ريشتري آواربرداري در مناطق زلزله زده آغاز شده و بر اساس وعده مسئولان قرار است تا پايان سال کار آواربرداري در مناطق زلزله زده اين شهرستان اتمام يابد.
تزريق کمک‌هاي بلاعوض، وام و تسهيلات کم بهره بلندمدت، تأمين برخي نيازها براي ساخت واحدهاي مسکوني به صورت رايگان از سوي دولت در اين ميان اقدام اميدوار کننده‌اي براي مردم اين منطقه است که با تسريع و شتاب روند بازسازي اميدمي رود در ماه‌هاي آتي خوي دوباره به روزهاي پر آرامش برگردد.
حضور شبانه روزي نيروهاي ارتش، سپاه، انتظامي، روحانيون، طلاب، گروه‌هاي جهادي و امدادرساني در کنار خدمات رساني از ديگر اقداماتي است که در خوي توانست بخشي از التيام مردم زلزله زده اين منطقه را تسکين بخشد.
110 کمپ اسکان اضطراري داير است
مشکلات مناطق زلزله زده خوي در حالي است که استاندار آذربايجان غربي در نخستين رويداد مديريت بحران »ايران قوي 1401« که با حضور معاون اول رئيس جمهور و وزير کشور در تهران برگزار شد، با ارائه گزارشي از روند مديريت بحران در استان و بويژه زلزله‌هاي اخير شهرستان خوي، با قدرداني از حضور و پيگيري رئيس جمهور و مسئولان ارشد ملي، گفت: در جلسات هيئت دولت و سازمان برنامه و بودجه، براي واحدهاي مسکوني تخريب شده، 60 ميليون تومان کمک بلاعوض، 300 ميليون تومان تسهيلات قرض الحسنه براي واحدهاي شهري و 250 ميليون تومان تسهيلات براي واحدهاي روستايي اختصاص يافت.محمدصادق معتمديان ادامه داد: حضور به موقع مسئولين مديريت بحران در شهرستان و اجراي وظايف دستگاه‌ها ظرف چهار ماه گذشته از ويژگي‌هاي بارزي بود که در مديريت بحران کمک بسزايي را انجام داد. خدمات خوبي با همکاري همه دستگاه‌ها ارائه شد و در زلزله هشتم بهمن ماه در کمتر از 24 ساعت موضوع اسکان اضطراري زلزله زدگان اجرايي شد.
وي به تشريح اقدامات امداد رساني و اسکان اضطراري زلزله اخير شهرستان خوي اشاره کرد و افزود: 110 کمپ با ظرفيت 130 هزار نفر در کمتر از چند روز برقرار شد و در حقيقت شهر موقتي در کمتر از چند روز در خوي شکل گرفت، همچنين 120 هزار بسته غذايي 72 ساعته در سطح شهرستان در بين زلزله زدگان توزيع شد.استاندار آذربايجان غربي تاکيد کرد: با عنايت دولت در کمتر از يک هفته کمک‌هاي دولتي به زلزله زدگان داده شد و با توجه به اينکه در خوي 52 درصد مقاوم سازي از پيش صورت گرفته بود، همين موضوع آمار کشته شدگان زلزله اخير را کاهش داد.معتمديان با بيان اينکه تمامي اعتبار اختصاص يافته در زلزله مهر ماه شهرستان خوي از طرف دولت تخصيص داده شد است، گفت: در زلزله اخير نيز از روز ششم پس از وقوع زلزله مرحله آواربرداري آغاز شده است.استاندار آذربايجان غربي با تاکيد بر ضرورت همکاري و مشارکت مردم در تسريع روند آواربرداري و بازسازي مناطق زلزله زده، افزود: مالکين واحدهاي تخريب شده در شهرستان خوي، جهت صدور پروانه به شهرداري‌ها و دهياري‌ها مراجعه خواهند کرد و با مديريت زمان، تلاش مي‌شود فرايند بازسازي در 6 ماه آينده خاتمه يابد.
به گزارش امانت به نقل از مهر،بي شک تلاش‌ها و اقدامات شايسته دولت و مسئولان کشوري و استاني در سه زمين لرزه خوي غيرقابل انکار است اما بحث در اين زمينه توزيع نامناسب به دليل عدم هماهنگي مديريت بحران، نبود بانک اطلاعاتي جامع و هوشمند در زمينه توزيع اقلام اساسي و ضروري مردم و نيز عدم اطلاع رساني صحيح و به موقع از سوي مديريت بحران در اين زمين لرزه بود.وقوع زمين لرزه خوي و مشکلات بعد از آن هر چند ضعف در مديريت بحران در استان و به تبع آن کشور را بار ديگر به وضوح نمايان شد اما بر اساس اينکه استان آذربايجان غربي و کشور جزو مناطق حادثه خير دنيا به شمار مي‌رود ضروري است مديريت بحران به عنوان حلقه مفقوده در دستور اکيد مقامات کشوري و استان قرار گيرد.قانون جديد مديريت بحران در 7 فصل و 26 ماده به خوبي تدوين، تصويب و ابلاغ شده فقط کافي با ايجاد هماهنگي‌هاي لازم اين موارد و قوانين به خوبي اجرا شود. پايان