گروه گزارش: چهار ماه از زماني که مخبر، معاون اول ابراهيم رييسي اقدامات براي نجات درياچه اروميه را رضايت‌بخش خواند، مي‌گذرد. حالا از اين درياچه تلي از نمک به جاي مانده است. بزرگترين درياچه آب شور خاورميانه در ميان پاسکاري‌ها رو به خشکي رفت و هنوز مقامات دولتي به ريسمان وعده چنگ مي‌زنند. عوامل انساني مانند توسعه شهري و کشاورزي بيشترين سهم را در خشک کردن درياچه اروميه دارد؛ با اين حال هنوز صحبت از سدسازي و توسعه کشاورزي در منطقه است. در همين حال مسئولان مرتبط خشکسالي و تغييرات اقليمي را مقصر حال ناخوش اين درياچه مي‌دانند.
ارديبهشت‌ماه سال جاري محمد مخبر، معاون اول رييس جمهور در جلسه ستاد ملي احياي درياچه اروميه اقدامات صورت‌گرفته براي نجات درياچه اروميه را رضايت‌بخش ارزيابي کرد. مخبر از دست‌اندرکاران و دستگاه‌هاي مربوط هم قدرداني کرد.
سوال اينجاست که معاون اول رييس جمهور مشخصا از چه اقداماتي تقدير کرد؟ مگر نه آنست که از همان ارديبهشت‌ماه حال درياچه اروميه بدتر شد که بهتر نشد؟
خشکسالي يا مديريت ناکارآمد؟
مقامات مرتبط با پرونده درياچه اروميه در تازه‌ترين اظهارات خود، مقصر اصلي خشکي درياچه اروميه را خشکسالي و تغييرات اقليمي اعلام کرده‌اند. با اين حال کارشناسان اينها را آدرس‌ غلط دادن و زير بار مسئوليت شانه خالي کردن مي‌دانند.
اخيرا سلمان ذاکر، نماينده مجلس به ايسنا گفت درياچه اروميه خشک نشده ولي ظرفيت آن کاهش پيدا کرده است. علت اين اتفاق هم گرماي زياد و تبخير آب درياچه است.
مهدي فصيحي هرندي، پژوهشگر حکمراني و ديپلماسي آب پيش از اين درباره وضعيت درياچه اروميه گفت صحبت از اينکه درياچه اروميه در وضعيت بحراني است، ديگر بي‌معني است. علت اينکه در چنين شرايطي هستيم اين است که خيلي دير متوجه شديم مساله اين درياچه فقط و فقط بي‌آبي و خشکسالي نيست.
پيش‌تر محمدصادق معتمديان، استاندار آذربايجان و دبير کارگروه نجات درياچه اروميه گفته بود که در پاييز سال گذشته بارندگي در اين حوضه نزديک به صفر بود. درحالي که گزارش سازمان هواشناسي در تاريخ 29/9/1401 نشان مي‌دهد که بارش در حوضه درياچه اروميه حدود 51 ميلي‌متر بود. گزارش «اطلاعات پهنه‌اي بارش حوضه‌هاي اصلي کشور» را فصيحي هرندي نيز در کانال تلگرامي خود منتشر کرده است.
درياچه سابق اروميه!
عيسي کلانتري، رييس سابق سازمان محيط زيست پيش از اين گفته بود اگر درياچه اروميه خشک شود، تبريز بايد تخليه شود. اگر اين تخليه امکان‌‎پذير باشد حداقل 1000 دلار هزينه دارد.
او حالا در مصاحبه‌اي با خبرآنلاين از اين درياچه به عنوان درياچه نمک نام برده است. کلانتري گفت: «در درياچه ديگر آبي به آن صورت وجود ندارد. تا جايي که من اطلاع دارم، غلظت نمک در آن قسمتي هم که آب داريم، به بالاي 50 درصد رسيده است.»
رييس سابق سازمان حفاظت محيط زيست ادامه داد: »کمتر از 700 تا 750 ميليون مترمکعب آب باقي مانده که آن هم آب محسوب نمي‌شود، بلکه آب و نمک کامل است. تا آخر شهريور همين ميزان هم تبخير مي‌شود و آبي نمي‌ماند. در واقع چيزي که مي‌ماند اسمش مي‌شود درياچه سابق اروميه.«
درياچه اروميه؛ دو سال بدون حق‌آبه
کلانتري گفت حق‌آبه درياچه در دو سال اخير پرداخت نشده است. دو سال است که درياچه رها شده است. رييس سابق سازمان حفاظت محيط زيست ادامه داد: «آنجا سالانه 75 سانتي‌متر تبخير دارد. دو سال هم که آبي به آن اضافه نشده است. در واقع حدود يک و نيم متر آب از بين رفته، پس ديگر چيزي نمانده است.»
او گفت: »نمي‌گويم که درياچه را نمي‌شود احيا کرد. حرف من اين است که درياچه اروميه با اين روندي که در دو سال اخير داشته، مسلما خشک مي‌شود. استاندار و نمايندگان آذربايجان غربي دغدغه درياچه را ندارند. ترجيح مي‌دهند مردم استان‌شان را راضي نگه دارند.«
ساختار مديريت آب در ايران غلط است
کلانتري در پاسخ به اين سوال که مشکل اصلي خشکي درياچه اروميه چيست؟ گفت: ساختار مديريت آب کشور غلط است. بر مبناي قانون مصوب سال 1361 همه اختيارات آب کشور دست وزير نيرو است. يعني مساله آب کشور که يک مساله زيربنايي و بسيار مهم است فقط دست يک نفر است. حالا اگر وزير نيرو هم فرد ضعيفي باشد، در برابر خواسته‌هاي نمايندگان مجلس همين مساله پيش مي‌آيد.
او درباره تخصيص آب هم گفت که معمولا وزارت نيرو نسبت به تخصيص آب مقاومت مي‌کند. دليلش هم اين است که مي‌گويد مالکيت درياچه با سازمان محيط زيست است، پس مشکلات اين سازمان به ربطي ندارد.
توسعه نسنجيده بخش کشاورزي و شهري
پرونده درياچه اروميه هنوز باز است و آنطور که کارشناسان گفته‌اند اگر همين حالا دست به کار شويم، مي‌توان از مرگ اين درياچه جلوگيري کرد. با اين حال به نظر مي‌رسد کار راحت‌تر براي مسئولان اين است که آدرس تغييرات اقليمي را دهند.
درياچه اروميه سه حوضه آبريز دارد؛ يعني سيمينه‌رود، زرينه‌رود و تپه‌رود در سه استان آذربايجان غربي، آذربايجان شرقي و کردستان.
پيش از اين محمدعلي حامدي، کارشناس حوزه آب درباره علت خشک شدن درياچه اروميه در گفت‌وگو با عصر ايران توضيحاتي داد. او گفت که اين سه رودخانه سالانه 5/3 ميليلارد مترمکعب آب به درياچه اروميه مي‌آوردند. اين ميزان آب تبخير طبيعي در درياچه را جبران مي‌کردند.
حامدي گفت در اين سه استاني که آب درياچه اروميه را تامين مي‌کردند، تحولات بزرگي رخ داده است. براي مثال تبريز و اروميه کلانشهر شده‌اند. در نتيجه توسعه شهري و توسعه بخش کشاورزي يعني در زراعت و باغداري و در محصولات آب‌بر، تقاضا براي آب در اين سه استان بيشتر شد. کردستان توسعه زيادي نداشت و منابع آبي که از اين استان به درياچه مي‌آمد، ادامه دارد.
او تاکيد کرد که علت واضح وضعيت فعلي درياچه، افزايش تقاضاي آب به دليل توسعه نسنجيده بخش کشاورزي و شهري است. شهر هم افزايش تقاضا براي آب شرب دارد. شهر تبريز خودش يک بلعنده بزرگ است. در آذربايجان غربي هم اروميه و هم شهرهاي اطرافش به شدت توسعه پيدا کرده است. اين شهرها آب شرب تصفيه‌شده مي‌خواهند و منابع آبي را که قبلا وارد درياچه مي‌شدند، مي‌بلعند.
بنا بر آنچه عيسي کلانتري، فصيحي هرندي و حامدي گفتند، بيش از آنچه تغييرات اقليمي را مقصر وضعيت فعلي درياچه اروميه بدانيم، حکمراني آب است که درياچه را به اين حال و روز انداخته است.
وقتي همه خوابيم؛ رسيدن تراز درياچه به پايين‌ترين عدد 60سال گذشته
 يکي از مهم‌ترين نتايج اين پژوهش هم اطلاعاتي درباره تراز درياچه است که مي‌گويد اين عدد به پايين‌ترين مقدار آن در 60 سال گذشته رسيده است. پژوهشگران اين بررسي البته در گزارش خود نوشتند که با توجه به انتشارنيافتن داده‎هاي زميني ثبت تراز درياچه اروميه در يک سال اخير، با بهره‌گيري از ترازهاي برداشت‌شده زميني در سنوات قبل و داشتن مساحت معادل آنها و يافتن مساحت درياچه اروميه در تاريخ مدنظر در بازه سال‌هاي 1392 تا 1401 که با استفاده از سنجش از دور گردآوري شدند، ترسيم نمودار تراز درياچه ممکن شد. آنها همچنين در گزارش خود نوشتند که همبستگي قابل قبول نتايج با داده‌هاي زميني تا سال 1401 نمايانگر صحت الگوريتم پياده‌سازي شده و قابليت اعتماد به تراز محاسبه شده براي سيزدهم خرداد 1402 است. اما با لحاظ کردن چنين جزيياتي، نتيجه دقيقا چه مي‌گويد؟ يکي از نتايج مهم مي‌گويد که »تراز درياچه اروميه در 13 خرداد 1402 کمترين تراز ثبت‌شده در اين روز براي درياچه اروميه از سال 1343 تاکنون بوده است.« به عبارت ساده‌تر، نخست نکته‌اي گزارش از رسيد تراز اين درياچه به پايين‌ترين عدد در 60 سال گذشته حکايت دارد؛ حتي پايين‌تر از روزهايي که عملا اعلام شده‌بود اين درياچه درحال مرگ است و هنوز ستاد احيا و نجات درياچه هم شکل نگرفته بود. 
تغييرات حجم درياچه؛ حجم آب از سال 94 هم کمتر شده است
 بخش مهم ديگر نتايج اين پژوهش که حاصل همکاري»طرح تحقيقاتي درياچه اروميه با همکاري مرکز سنجش از دور دانشگاه صنعتي شريف« است به موضوع حجم درياچه مي‌پردازد که دراين مولفه هم نتايج از يک بحران بزرگ حکايت دارد. گراف مرتبط با اين بخش مي‌گويد که حجم درياچه اروميه به پايين‌ترين مقدار خود در يک دهه گذشته رسيده و حتي از سال 94 هم کمتر است. گزارش مي‌گويد »تا پيش از سال جاري کمترين ميزان حجم ثبت شده آب براي خردادماه در درياچه اروميه مربوط به سال 1394 بوده است. وليکن با توجه به‌شدت افت تراز درياچه اروميه در دوسال اخير، حجم کنوني آب داخل درياچه اروميه کمتر از ميزان آن در تاريخ مشابه سال 1394 شده است.«
پيش‌بيني مرگ درياچه در شهريور 1402 
بخش نگران‌کننده اين گزارش اما هشدار درباره فرارسيدن ابربحراني است که پيش‌تر کارشناسان فراواني در شيپور هشدار آن دميده بودند؛ خشک‌شدن درياچه‌اي که ده‌ها کيلومتر اطراف آن بايد خالي از سکنه شود و نمک آن به چشم هر جنبنده‌اي در شمال غرب ايران خواهد رفت. گزارش مي‌گويد »ويژگي طبيعي تمامي تالاب‌ها و درياچه‌ها تغييرات درون‌سالي پيکره آبي آنهاست. درياچه اروميه نيز از اين قاعده مستثني نبوده و همه‌ساله تراز اين درياچه بين روزهاي مختلف سال متغير بوده است.« با اين توضيح اما نتايج اين بررسي نکات مهمي دربردارد و مي‌گويد: »1- بنا بر روند افت تراز درياچه اروميه در فصل تابستان، تراز آب درياچه اروميه در پايان شهريور سال آبي جاري به عدد بين 1269.80 تا 1269.90 متر از سطح درياهاي آزاد خواهد رسيد. 2 پيش‌بيني انجام شده براي محدوده قرارگيري تراز درياچه اروميه در پايان شهريور 1402، بيانگر ثبت کمترين ميزان تراز اين درياچه در 60 سال گذشته خواهد بود «.
به گزارش امانت به نقل از تجارت‌نيوز،  به‌نظر مي‌آيد در يک سمت آمار و اطلاعات از مرگ زودرس يک درياچه تاريخي حکايت دارد و در سمت ديگر هم دماسنج‌هاي مرتبط با مسائل‌ اجتماعي از کاهش حساسيت مردمي مي‌گويند و همه اينها يعني اينکه اگر نخواهيم بگوييم بحران بزرگ فرارسيده، دست‌کم بايد پذيرفت که سياهي در راه شمال غرب ايران است.