شيوا سعيدي

گروه فناوري: گجت‌هاي هوشمند در گوشه و کنار خانه و حتي دستگاه‌هايي که سلامت انسان را رصد مي کنند، ابزارهاي پيچيده‌اي هستند که بي‌سروصدا کوچک‌ترين حرکات و رفتار کاربران را تحت نظر دارند.
آيا تا به حال احساس کرده‌ايد که يک نفر شما را تماشا مي‌کند؟ بر مي‌گرديد و پشت سرتان هيچ نکته غير معمولي نمي‌بينيد. اما در عصر ديجيتال و با توجه به آنکه فرد در کجا قرار دارد، ممکن است اين احتمال چندان دور از ذهن نباشد. در حال حاضر ميلياردها ابزار با حسگرهاي مختلف در اطراف افراد وجود دارند. جالب آنکه برخي از آنها جلوي چشمان فرد داخل تلويزيون، يخچال، خودرو و دفتر کار مخفي شده‌اند.اين ابزارها دانشي بسيار زياد درباره کاربر دارند و بسياري از آنها اطلاعات را در اينترنت به اشتراک مي‌گذارند.در سال 2007 ميلادي به سختي تصور مي‌شد انقلابي که اپ‌ها و سرويس‌هاي موبايل آغاز کرده‌اند به کجا منتهي مي‌شود اما اين دگرگوني بهايي داشت، بهاي سنگين نفوذ به حريم خصوصي و از دست دادن آن. در اين انقلاب همانطور که محققان رايانشي که مديريت داده و حريم خصوصي را پيش بيني کردند، اينترنت به تمام دستگاه‌ها در خانه‌ها، دفاتر کار و شهرها گسترده شده و حريم خصوصي بيش از پيش در معرض خطر گرفته است.
اينترنت اشيا راهي براي تسهيل زندگي يا نفوذ به زندگي خصوصي
دستگاه‌هاي مختلف کاربر، خانه و خودروها طوري طراحي شده‌اند تا زندگي فرد ساده‌تر شود و فعاليت‌هاي روزانه به طور اتوماتيک انجام شود. با روشن و خاموش کردن لامپ‌ها هنگام ورود و خروج از اتاق به شما يادآوري مي‌شود گوجه فرنگي‌هاي گوشه يخچالتان کمي ديگر فاسد مي‌شود، دماي خانه به دلخواه خود و بر اساس آب و هوا و ترجيح هريک از اعضاي خانه شخصي سازي مي‌شود.براي انجام دادن اين کارها وسايل خانه بايد به اينترنت مرتبط باشند تا با يکديگر ارتباط برقرار کنند و داده‌ها را به اشتراک بگذارند. بدون دسترسي به اينترنت، ترموستات هوشمند خانه مي‌تواند داده‌ها درباره فرد را جمع‌آوري کند، اما نمي‌داند پيش بيني وضعيت آب و هوا چيست و اين وضعيت به اندازه کافي قدرتمند نيست تا تمام اطلاعات را فرآوري کند و تصميم بگيرد.اما مسئله فقط اين نيست که وسايل خانه به وسيله اينترنت با يکديگر ارتباط برقرار مي‌کنند. فروشگاه‌ها و دفاتر کاري و شهرها نيز در حال هوشمندتر شدن هستند و دستگاه‌هاي هوشمند در اين اماکن الزامات خاصي دارند. در حقيقت اينترنت اشيا هم اکنون به طور گسترده در حمل و نقل و لجستيک، کشاورزي و صنعت اتوماسيون به کار مي‌رود. در سال 2018 ميلادي حدود 22 ميليارد دستگاه متصل به اينترنت در سراسر جهان وجود داشتند و پيش بيني مي‌شود اين رقم تا 2030 ميلادي به 50 ميليارد دستگاه برسد.
دستگاه‌هاي هوشمند از ما چه مي‌دانند
دستگاه‌هاي هوشمند طيف وسيعي از اطلاعات کاربران را جمع‌آوري مي‌کنند. دوربين‌هاي امنيتي و دستيارهاي هوشمند در حقيقت دوربين و ميکروفون‌هايي در خانه افراد هستند و اطلاعات ويدئويي و صوتي درباره حضور و فعاليت‌هاي کاربر در خانه جمع‌آوري مي‌کنند. از سوي ديگر دستگاه‌هايي مانند تلويزيون‌هاي هوشمند از دوربين و ميکروفون‌ها براي جاسوسي از کاربران، لامپ‌هاي هوشمند براي رديابي خواب و ضربان قلب، جاروبرقي هوشمند براي شناسايي اشياي موجود در خانه و ايجاد نقشه‌اي از موقعيت مکاني آنها در آنجا استفاده مي‌کند.گاهي اوقات نظارت بر زندگي فرد به عنوان يک ويژگي به عاملي براي بازاريابي و تبليغات تبديل مي‌شود. مثلاً برخي روترهاي واي فاي مي‌توانند اطلاعات درباره مکان کاربر در خانه فراهم کنند و حتي با دستگاه‌هاي خانه هماهنگ شوند تا حرکات وي را حس کنند.
توليد کنندگان دستگاه‌ها به طور معمول وعده مي‌دهند فقط سيستم‌هاي تصميم خودکار هستند و انسان‌ها ديگر نمي‌توانند داده‌ها را رصد کنند. اما هميشه قضيه اين‌طور نيست. به عنوان مثال کارمندان آمازون به برخي از محاورات با الکسا (دستيار هوشمند) گوش مي‌کردند و آنها را نوشته و تفسير مي‌کردند و سپس به سيستم‌هاي تصميم‌گيري خودکار ارائه مي‌دادند.
اما حتي محدود کردن دسترسي به داده‌هاي خصوصي به سيستم‌هاي تصميم‌گيري خودکار مي‌تواند پيامدهاي ناخواسته‌اي داشته باشد. هرگونه اطلاعاتي که در اينترنت به اشتراک گذاشته مي‌شود در معرض خطر دسترسي هکرها در هر گوشه دنيا قرار دارد و تعداد کمي از دستگاه‌هاي متصل به اينترنت ايمن هستند.اين در حالي است که گوشي‌هاي موبايل نيز به ابزاري براي رصد افراد تبديل شده‌اند. علاوه بر حسگرهاي مختلف مانند مکان‌ياب که در اين دستگاه‌ها نصب شده، ميکروفون‌ها و دوربين‌هاي آنها مي‌توانند اطلاعات افراد را جمع آوري کنند و با توجه به آنها تبليغات هدفمند انجام دهند يا اين اطلاعات را به همتايان و شرکت‌هاي ثالث ديگر بفروشند. همچنين الگوريتم‌هاي نوشته شده براي موبايل‌ها با توجه به اطلاعاتي که از ميکروفون، دوربين و حسگرهاي مختلف جمع‌آوري مي‌شود، محتواهاي مختلفي را به کاربر پيشنهاد مي‌کند.
هيلي تسوکاياما يکي از فعالان قانونگذاري در بنياد Electronic Frontier Foundation معتقد است در آمريکا محدوديت‌هاي اندکي درباره شيوه استفاده شرکت‌ها از داده‌هاي کاربران وجود دارد و اين امر نقطه شروعي براي فعاليت‌هاي اين بنياد به حساب مي‌آيد. او از افراد مي‌خواهد هنگام خريد کادوهاي الکترونيک براي دوستان و خانواده حريم خصوصي را در نظر بگيريد.او در اين‌باره مي‌گويد: به اطلاعاتي که جمع‌آوري مي‌شود، فکر کنيد و اينکه چقدر از اينکه اطلاعات جمع‌آوري شده در شرکت‌هاي ديگر جريان مي‌يابد و آن را به اشتراک مي‌گذارند. آنها مجبور نيستند به شما بگويند چه چيزي را و به چه دليل به اشتراک مي‌گذارند.چنين دستگاه‌هايي ممکن است دستگاه‌هاي هوشمندي نظير ردياب‌هاي سلامت و ابزارهاي محبوب خودشناسي مانند کيت‌هاي تست دي ان اي باشند.
اين خانه امن نيست...
در همين راستا طاها سرهنگي پژوهشگر امنيت سايبري - آزمايشگاه امنيت پژوهشگاه ارتباطات و فناوري اطلاعات گفت: اينترنت اشيا امکانات جذابي را براي کاربران ايجاد کرده و ورود تجهيزات الکترونيک و تجهيزات سايبري را به زندگي روزمره انسان‌ها تسهيل کرده است و مي‌توان گفت اين تکنولوژي همانند خانه هوشمند، خودروي هوشمند و کشاورزي هوشمند که زندگي انسان‌ها را تحت تأثير قرار مي‌دهد مي‌تواند صنعت و کسب و کارها را نيز تحت تأثير قرار دهد.وي افزود: با ورود صنعت گسترده اينترنت اشيا به گستره پهناور و زندگي، اطلاعاتي در اين بستر گردش پيدا مي‌کند و در اختيار عموم قرار مي‌گيرد که مي‌تواند براي کاربران خوشايند نباشد به طور مثال اگر خانه هوشمندي در نظر گرفته شود که تمام تجهيزاتش هوشمند باشد اين اطلاعات ممکن است از يک ابزار در آشپزخانه‌اي ساده جمع آوري شود، اينکه شما از چه رژيم غذايي مي‌توانيد استفاده کنيد، چه رژيمي بيشتر مدنظرتان است، الگوي مصرف شما چطور است، الگوي نظافت شما چطور است، الگوي پخت و پز شما چه طور است، همه اينها اطلاعاتي هستند که شايد براي کاربران خوشايند نباشد تا در سطح عموم بخواهد منتشر شود.سرهنگي در ادامه با اشاره به اينکه متأسفانه بيشتر شرکت‌هايي که در حوزه اينترنت اشيا کار مي‌کنند اصل اول تجارتشان فروش آن تجهيزات و بستر اتصال کاربران و ايجاد آن اکوسيستم نيست، گفت: اين شرکت‌ها توانسته اند بازارهاي جديدي براي خودشان کشف کنند که يکي از پردرآمدترين مارکت‌ها و بازارهايي که برايشان ايجاد شده، بازار سوداگري اطلاعات است که قبلاً تجربه‌اش را در شبکه‌هاي اجتماعي داشتيم و امروز هوشمند تر شدند.
وي در ادامه با اشاره به اينکه در حال حاضر ذائقه سنجي کاربران بر اساس کنش‌ها و اقداماتشون در شبکه‌هاي اجتماعي کافي نيست و به بحث رفتارشناسي ورود پيدا کرده اند افزود: رفتار انسان‌ها را هدف گرفتند و مي‌خواهند عادات ورفتارهاي آنها را در دنياي واقعي رصد کنند و بعد بر اساس آن بتوانند الگو هاي بازار يابي و الگوهاي مختلف تجارت را تعريف کنند مثلاً شرکتي که يخچال هوشمند مي‌سازد با استفاده از اين، اطلاعاتي مي‌تواند در لحظه رصد کند.پژوهشگر امنيت سايبري ادامه داد: در چنين فضايي اگر کاربر هوشمندي و آگاهي لازم را نداشته باشد، تبديل مي‌شود به يک هدف بسيار راحت براي سامانه‌هاي جاسوسي براي اينکه از اطلاعاتش بخواهدسوء استفاده بشود.وي همچنين گفت: يکي از راه‌هاي جذاب کسب در آمد براي شرکت‌هاي تجاري اين است که شايد داده را مستقيم و نفر به نفر و کاربر به کاربر نفروشند يا در معرض افشا قرار ندهند ولي بالاخره يک مجموعه‌اي از الگوهاي رفتاري را مي‌توانند در قالب تحليل‌هايي، خريد و فروش کنند و در اختيار کمپاني‌هاي شخص ثالث قرار دهند.
سرهنگي ادامه داد: اطلاعاتي که براي اين کمپاني‌ها در صدر اهميت است، اطلاعاتي است که به ذائقه سنجي و تحليل رفتار کاربر ارتباط مستقيم دارد و اينها ارزشمندترين اطلاعاتي هستند که کمپاني‌ها به دنبالش هستند که بتوانند بر مبناي اين اطلاعات سرويس و خدمت جديدي را طراحي کنند يا اينکه بتوانند خدمات يا محصولات گذشته خودشان را بهبود بدهند.وي به نقش دولت‌ها در جلوگيري از هک و جاسوسي سايبري و … اشاره کرد و گفت: بيشتر کشورها متوجه اهميت اين موضوع شده‌اند، کشورهايي که پيش رو هستند يعني ضريب نفوذ اين گونه تجهيزات و ضريب رشد اين اکوسيستم‌ها بالا است متوجه اهميت اين مساله شده‌اند و سعي مي‌کنند با قانون گذاري و رگولاتوري صحيح درآن حوزه، ريسک بروز مخاطرات امنيتي را براي شهروندانشان کنترل کنند. يعني اين به صورت يک فضاي مبهم بدون اصول و قوانين براي شهروندانشان رها نمي‌شود و در کشور ما هم اهميت اين موضوع بسيار زياد است.
پژوهشگر امنيت سايبري آزمايشگاه امنيت پژوهشگاه ارتباطات و فناوري اطلاعات با اشاره به علاقه جوانان کشور به حوزه سايبر و استفاده از تکنولوژي تصريح کرد: تحليل الگوي مصرف کاربران ايراني و علاقه مندي هايشان و تحليل رفتارشان در فضاي سايبر نشان داده که ما يکي از کشورهايي هستيم که علاقه زيادي به نقش آفريني در فضاي سايبري و استفاده کردن از اين فرصت‌ها داريم.وي با بيان اينکه وقتي جامعه‌اي اينقدر علاقه مند است بايد فعاليت ناسالم در اين فضا را نيز بشناسد، گفت: خيلي از کشورها با قانونگذاري صحيح، ايجاد نهادهاي ناظر و همکاري مؤثرتر با اين نهادها توانسته اند تا حدودي در کنترل فضاي سايبر نقش سازنده داشته باشند و تا حد زيادي اين فضا را از رها شدگي و بي قانون شدن نجات دهند. 
ورود دولت‌ها به حوزه جمع‌آوري اطلاعات کاربران
به گزارش امانت به نقل از مهر، اکنون باتوجه به نفوذ ابزارهاي ديجتال در زندگي کاربران، دولت‌هاي سراسر جهان براي حفظ حريم خصوصي کاربران دست به کار شده‌اند. آنها مشغول وضع قوانيني براي حفاظت از داده‌هاي شهروندان هستند و از سوي ديگر سعي دارند به افراد اختيار بيشتري درباره شيوه کنترل داده‌هايشان بدهند. برخي نمونه‌هاي اين مورد قانون حفاظت از داده‌هاي عمومي اتحاديه اروپا (جي دي پي آر) و قانون حمايت از حريم خصوصي مصرف کننده کاليفرنيا (سي سي پي اي) است.با اين وجود هنوز راه زيادي تا تأمين حقيقي امنيت داده‌هاي کاربران باقي مانده است چرا که از سوي ديگر شرکت‌هاي بزرگ فناوري مانند گوگل و اپل هر کدام به نوبه خود سعي دارند با استفاده از لابي گري و شيوه‌هاي مختلف شدت قوانين را کاهش دهند يا آنکه تصويب قوانين را به تعويق بيندازند.