در حال بار گذاری
امروز: شنبه ۶ مرداد ۱۴۰۳

اجتماعی > نوروز بايرامي طبيعتين اويانماسي و يازين گلمه سي دير

آناديليميز:يئني ايل بايرامي طبيعتين اويانماسي و يازين گلمه سي ايله سيخ باغلي اولان ياز بايرامدير.

    آناديليميز:يئني ايل بايرامي طبيعتين اويانماسي و يازين گلمه سي ايله سيخ باغلي اولان ياز بايرامدير.
     ياز بايرامينين يارانما تاريخي بير سيرا يانليش وئرسيالارين عکسينه اولاراق ايلک انسانلارين طبيعتله بيرباشا ايلگيسي ايله باغليدير. اونا گؤره ده بو بايرامين ايزينه ايلک بشري سيويليزاسيانين ياراديجيسي، تورکلرين اجدادي – سومئرلرده راست گليريک. اصلينده سومئرلرده تخمينا 7500 ايل بوندان اؤنجه قيد ائديلن ياز بايرامي- دوموز، ميفلشميش شکيلده سومئر اساطيرينده عکس اولونموشدور. 
    هر هانسي بير حادثه نين ميفلشمه سينه ايسه اوزون ايللر واخت لازم اولماسيني نظره آلاراق بو بايرامين يارانما تاريخينين داها قديم اولماسيني سؤيله مک مومکوندور. گؤرکملي آلمان عاليمي ائوئلين کلئنگئل سومئرلرده قيد ائديلن بو بايراملا باغلي يازميشدير: » ان بؤيوک و ان واجيب بايرام يئني ايل بايرامي ايدي.« سومئر ميفولوگياسيندا بو بايرامين يارانماسي بيتگي و حيات آغاجي آللاهي – دوموزون، گؤي آناسي¬¬¬‍‍‍ الاهه ” اين آنا“يا ائلچي گئتمه سي و باشقا ائلچي کندلي آللاهي- انکيمدو طرفيندن اؤلدورولمه سي (يايين سونودا) و هر ايل يئنيدن ديريلمه سي (يازين اولينده) ايله علاقه دار قيد ائديلير. يعني دوموز اؤلنده پاييز- قيش گلير ديريلنده ياز گلير و طبيعت ديريلير.
     بو بايرام مختلف شنليکلرله ياناشي قوتسال ائولنمه مراسيمي ايله سون حده چاتيردي. بو گون آذربايجاندا و باشقا تورک ائللرينده آخير چرشنبه و بايرام گونو گنج اوغلان و قيزلارين بختلرينين آچيلماسي و طالعلرينين آيدينلاشديريلماسي ايله باغلي مختليف فال خاراکتئرلي اويونلار همين دؤورون قاليقلاري ايله باغليدير.
    عيني زاماندا » سومئرلر بو بايرامي ”آ- کي- تيل“ آدلانديريرديلار. قيد ائتمک لازيمدير کي، تيل سؤزو سومئرجه ياشام ويا يئني دوغوش معناسيني داشيميشدير. ” تيل- تي“ کيمي ده يازيلميش بو سؤز تيري، ديريک، تيريک شکلينده تورک ديللري ايله عينيلشديريلير.« ياز بايرامينين سومئرلرده کئچيريلديگي زامان حاققيندا دا ائوئلين کلئنگئل يازير: » يئني ايل بايرامي مارتدا، آيين بيري ايله اون بيري آراسيندا مارت – آپرئل ياغيشلاري زاماني کئچيريلير، يعني او واخت کي بوتون طبيعت اويانير و قيشين قورتارماسيندان سونرا هر يئرده جانلانما، يئني حيات باشلانيردي «بو ايسه سونرادان آذربايجان و بير سيرا باشقا تورک ائللرينده نوروز آدلانان ياز بايرامي ايله تام اوست- اوسته دوشور. تورکلرده بايرام قاباغي و بايرام مراسيملري بير آيدان آرتيق بير دؤورو احاطه ائده رک آپرئل آيينا کيمي دوام ائدير.
    يئني ايل – ياز بايرامي اورتا آسيادا دا ميلاددان يوزلر ايل اؤنجه قورولان هون امپراتورلوغوندان گونوموزه قده ر بوتون تورک دؤولتلرينده قيد ائديليب. آسيا هونلاري ايلين بيرينجي، بئشينجي و دوققوزونجو آيلاريندا بايرام ائديب گؤيه قوربانلار کسرديلر. ايلين ايلک آييندا ( مارت) تانهونون ساراييندا تؤره ن دوزنلنير هونلارا باغلي بويلارين باشبوغلاري تانهونون سارايينا توپلانير، يئر، سو و گؤي تانرييا قوربانلار کسيلردي.
    ميلاددان اؤنجه 800 نجو ايلده اويغور تورکلرينه قوهوم اولان ” تي“ تورکلرينده يئني ايل مارت آيينين اوليندن حساب ائديليردي.
    تابقاچ تورکلري (557، 550- 315نجي ايل) ده يازين ايلک آييندا اؤلکه نين شرق بؤلگه سينده کي تاپيناق گؤره ويني يئرينه يئتيرن ” تاش- ائو“ ده گؤي تانرييا، آتا روحلارينا قوربانلار کسر، داها سونرا بؤلکه يه قايين آغاجي اکه رديلر.
    گؤي تورکلرين ده (744- 552 نجي ايلده) بيري ياز آييندا اولماق اوزره ايلده اوچ دفعه تکرارلانان بايراملاري وار ايدي.
    اويغور خاقانليغينين داغيلماسيندان سونرا 840 نجي ايلده تورفان بؤلگه سينه يئرلشن اويغور تورکلري بوديزمي قبول ائتميشلر. بونلارDo – Yen Wang- نون آنلاتديغينا گؤره يازدا توپلو حاليندا ياخينداکي معبدلره گئدرديلر.
    اويغور خاقانليغينين يئرينه قورولان قيرقيز خاقانليغي حاققيندا معلومات وئره ن 10 جو عصر اسلام سياحي ابو دولف قيرقيزلاردا اوچ بايرامين اولماسينا اشاره ائدير. يازدا قيد ائديلن بايرام مارت آيينا تصادف ائديردي. ائلخانيلر زامانيندا (1350- 1220نجي م. ايل) دا ياز بايرامي عادتلري مؤوجود ايدي.
    اورتا عصر مؤلفلري ماحمود کاشغارلي، ابو ريجان بيروني و خواجه نظام الملک بوتون تورک خالقلاري ، اورتا و اؤن آسيا خالقلاري آراسيندا نوروز بايرامينين کئچيريلمه سيني قيد ائديرلر.
    سلجوقلولاردان سونرا آنادولويا حاکيم اولان تورکمن بيگليکلرينده ده نوروز، گونشين قوچ بورجونه گيرديگي گون اولاراق قبول ائديلميشدير. آغ قويونلو حکمداري اوزون حسن بي (1478- 1453-نجي م.ايل) ين شرقي و جنوبشرقي آنادولويا حاکيم اولدوقدان سونرا تاريخده ” حسن پادشاه قانونلاري“ اولاراق شهرت قازانميش قانونلاريندا نوروز دقته آلينميشدير. ياقوت تورکلرينده ده ” ييس – ياهي“ آدلانان ياز بايرامي مؤوجوددور. فرانسيز سياحي گابريل بونوالوت 1882-1881- نجي ايللرده اورتا آسيادا اولموش، بورادا رمضان و قوربان بايراملاريندان علاوه ” ايل باشي“ بايرامينين اولماسينا اشاره ائدير. همين بايرام آرسول آدلانيردي.
    ائتنوگراف ق . پ . سئنئساريئو خوارزم اؤزبکلرينين اسلاما قده رکي عادت عنعنه لرينين تدقيقينه حصر ائتديلميش اثرينده يازير کي، نوروز اورتا آسيانين هر يئرينده باهار، يئني ايل و اکينچيليک ايشلرينين باشلانماسي بايرامي اولموشدور. هم ده بو بايرام عادتا ايلين ياز برابرليگي – يعني گئجه ايله گوندوزون عينيلشديگي واختا دوشور. قيرقيز تورکلري آراسيندا گئجه ايله گوندوزون بير اولدوغو گونده نوروز فستيواللارينين کئچيريلمه سي قيد ائديلير. قيرقيز تقويمينه گؤره قوزو- قوچ بورجونون گؤيده گؤروندوگو ايکينجي گونو يعني 22 مارت گونو ”‌ باش آي“ دئييلن يئني ايلين ايلک آيينين بيرينجي گونو ايدي.
    آلتاي بؤلگه سينده ياشايان شامانيست تورکلر ياز و يا يئني ايل بايراميني جيلقاياق آدلانديريرلار. جيلقاياق بايراميندا انسانلار يئني بير ايله آياق باسديق دئيه سئوينر، شنليک ائدرلر. چوواش تورکلرينده ده ناوروس، نووروز بايرامي مارت آييندا اولوب يئني ايلين ايلک گونو آنلامينا گلير.
    غربي سيبئريادا آباکان تاتارلاريندان اولان کاچالار آراسيندا يازدا گئچيريلن ديني ماهيتده ” تيياس تويو “ آدلانان بير مراسيم ده مؤوجوددور. قازاق تورکلرينين ديلينده ” ‌نوروز آيي“ ، ” نوروز بايرامي“ ، ” نوروز گؤجه “ کيمي کلمه قروپلاري وار، آنجاق نوروز گونو دئيه بير کلمه قروپو يوخدور. نوروز کلمه سي قازاق تورکلرينده بايرامين و او بايرامين کئچيريلديگي آيين آدي اولاراق ايشله ديلير. آما نوروز بايرامينين کئچيريلديگي گونون آدي ” اولوسون اولو گونو“ و ” اولوس گونو“ اولاراق آدلانديريلير.
    دوبروجا بؤلگه سينده ياشايان کيريم تورکلرينده نوروز عنعنه سي بو گون ده ياشاماقدادير. کيريم تورکجه سينه نوروز سؤزو ناورئز شکلينده گيرميش و 21 مارت گونو بو بايرام کئچيريلير. گونلرين اوزانماغا، گئجه لرين قيسالماغا باشلاماسي سببي ايله بو گونون باشقا بير آدي دا” گون دؤنومو“ دور. کيريم تورکلرينده گئجه ايله گوندوزون برابر اولدوغو 21 مارت گونونه ” کانتار“ دا دئييلير.
    همين بايرام باتي تراکيادا مئوريس، کئچميش يوگسلاويا اراضيسينده ياشايان تورکلرده ” سلطان-ي ناوريز“ ، قبرس تورکلرينده ” مارت دوققوزو“ ، آنادولودا ” سلطان-ي نئوروز“ ، ” نئوروز سلطان“ و ساير آدلاناراق مارتين 21- ه تصادف ائدير. عيني زاماندا ميلادي 11- نجي عصرده ماحمود کاشغارلينين دا ” ديوان لغات الترک “آدلي اثرينده اشاره ائتديگي قديم اون ايکي حيوانلي تورک تقويمينين باشلانغيجي 21 مارتا تصادف ائدير. ماحمود کاشغارلي همين اثرينده بو تقويمين يارانماسي مسئله سيني ده قديم تورک خاقانلاريندان بيري ايله باغلاميشدير. » هله ائراميزدان اول بيرينجي مين ايلليکده بير سيرا تورک خالقلاري آراسيندا معلوم اولان بو اون ايکي حيوانلي تورک تقويمينين قاليقلاري آذربايجاندا معاصر دؤوره قده ر قالميشدير… نوروز بايرامينين ايلين، مارتين 21- دن باشلاماسي ايسه تام علمه اساسلانير. چونکي بو دقيق آسترونوميک تقويم اولوب، اساسيندا گونشين ايلليک حرکتي دورور.«
    عيني زاماندا ياز بايرامينين تورکلرده باشقا خالقلاردان داها اول مؤوجود اولماسي تکجه بو فاکتلارلا دگيل همده تورک ميفولوژي تصورو و تفکورو ايله ده اثباتلانير.
    تورکلرده ياز بايرامي يوخاريدا قيد ائديلديگي کيمي زامان – زامان مختليف آدلارلا آدلانديريليب. ماحمود کاشغارلي ” ديوان لغات الترک“ آدلي اثرينده تورکلرين بو بايرامي ” يئني گون“ آدلانديرماسيني قيد ائدير. زامان- زامان بو بايرام اوغوز گونو، ارگنه کون، چاغان، اولوسون اولو گونو، بوزقورت، ايلک ياز، يئنگي گون، نوروز و سلطان- ي نوروز آدلانديريليب.
    بو بايرامين تورکلرده نه زاماندان نوروز و يا نوروز سلطاني آدلانماسي دقيق معلوم دگيل.لاکين تورکوستان ادبياتيندا نوروز سؤزونه 15- جي عصرده امير علي شيرنوائينين اثرلرينده راست گليريک.
    آپاريلان تدقيقاتلاردان آيدين اولور کي، تاريخ بويو تورکلرده قيد ائديلن ياز بايرامي تکجه اورتا عصرلردن نوروز، بير چوخ تورک ائللرينده (آنادولو، تورکوستان و ساير.) ايسه نوروز-ي سلطاني و سلطان نوروز کيمي ايشلنمگه باشلاميشدير. بو ايسه اورتا عصرلرده سلجوقلو و ساير تورک سلطانلارينين تقويم اصلاحاتي و فارس ديليني رسمي ديل ائتديکلري دؤوره تصادف ائدير. « بيلديگيميز کيمي هر ايل ??? گون حساب اولدوغو اوچون نوروز هر دؤرد ايلده بير گون گئرييه چکيليردي و بئله ليکله بعضا يايا و يا قيشا دوشرميش. بو مسئله بؤيوک سلجوق پادشاهي مليکشاه زامانينا قده ر دوام ائتدي. او عمر خيام و باشقا عاليملرين يارديمي ايله اؤز آديني داشيان جلالي تقويمينين تمليني قويدو و نوروز باهارين ايلک گونونده يعني گونشين حمل بورجونه گيرديگي گونده ثابتلشدي. سلجوقلولاردان سونرا بؤلگه يه حاکم اولان ائلخانيلر زامانيندا تقويمده اصلاحات آپاريلدي. قازان خان زامانيندان اعتيبارا جلالي تقويمي اوزرينده آپاريلان چاليشمالار سونوندا ” تاريخ ايلخان“ آدي وئريلن تقويم ميدانا گتيريلدي.
    پروفسور رشات گنج ” سلطان نوروز “سؤزونه داير قيد ائديرکي: » 21 مارت تاريخيني گونشه باغلي تقويم باشلانقيجي اولاراق قبول ائدن سلجوقلو سلطاني جلال الدوله ابوالفتح مليکشاهين آدينا اضافتاً نوروزا ” سلطان نوروز“ آدي وئريلميشدير.
     »33 بو فيکرايسه منطقيدير. بو دؤورده فارس ديليني تورک دياريندا رسمي ديل ائدن تورک شاهلاري آپارديقلاري تقويم اصلاحاتي ايله باغلي ياز بايرامينين آديني نوروز-ي سلطاني و نوروز شکلينده اؤلکه لرينده خالقين ديلينه سالميشلار. چونکي بو گون بوتون تورکلرده قيد ائديلن ياز بايرامي هاميسيندا نوروز آدلانمير. ماهيت عيني اولسادا آد فرقليدير. بو ايسه همين دؤورده نوروز سؤزونون بير سيرا تورک خالقلارينين ديللرينه کئچمه سي ايله باغليدير. ترتيب ائديلن همين تورک تقويمي ايسه 31 مارت 1925- نجي ايله کيمي ايراندا وارليغيني دوام ائتديرميشدير. باشقا طرفدن مليکشاهين ترتيب ائتديرديگي همين جلالي تقويمي افغانيستاندا دا سون زامانلارا قده ر ايشلنمگه دوام ائتميشدير. بو گونکوايران و افغانيستاندا ايشله ديلن تقويم، ايل باشي نوروز اولاراق قبول ائدن جلالي آدلي بو تورک تقويمينين دگيشديگي بير شکليدير. ديگد طرفدن خوارزمده کي تورک خانليقلاري ايله هنديستانداکي تورک بابور خانداني دا بو تورک تقويميني ايشلتميشلر.

نظر خود را بنویسید ...

نظر سنجی