شهروندان تهراني هم بيش از نيمي از سال را هواي آلوده تنفس کردند. اما براي اين هواي آلوده بايد گريبان کدام سازمان و نهاد را گرفت؟
 مرکز پژوهش‌هاي مجلس آدرس دولت را داده و نوشته که مهم‌ترين عامل غيرمستقيم انتشار آلاينده‌هاي هوا دولت است.
چيزي نمانده تا هواي پاک هم در برخي از کلانشهرها آرزو شود.
 آرزوي ديدن يک آسمان آبي و يک دم و بازدم در هواي سالم که هر چه مي‌گذرد از آن دور و دورتر مي‌شوند. از اهواز گرفته که سال گذشته حتي يک روز هم هواي پاک هم به چشم نديد تا اراک و کرج که فقط سه روز هواي پاک ديدند.
 چند روزي مي‌شود که دوباره حلقه سياهي از آلودگي دور تا دور کلانشهرهايي مانند تهران و اصفهان را گرفته است. امروز هم ناوگان اورژانس در برخي مناطق تهران مستقر شده و مدارس هم کارشان به تعطيلي کشيده شد.
بيش از نيمي از سال تنفس در هواي آلوده
قصه آشنايي است. دست‌کم براي آنها که در يک دهه اخير در کلانشهرها سکونت داشته‌اند. هواي آلوده شهر را در مشت خود مي‌گيرد. مدارس و ادارات تعطيل مي‌شود. چند مقام دولتي کم‌کاري‌ها را پاسکاري مي‌کنند، بعد هم کار را به دست باد مي‌سپارند. مگر باد و باراني بيايد و هواي آلوده را با خود ببرد.
سال گذشته هواي شهر تهران 170 روز آلوده بود. يعني شهروندان تهراني، نيمي از سال را هواي آلوده تنفس کردند. اهواز وضعيت از پايتخت هم وخيم‌تر بود. سال گذشته، شهروندان اهوازي 273 روز از سال هواي آلوده تنفس کردند.
مرکز پژوهش‌هاي مجلس: قانون هواي پاک کارايي ندارد
گويي مهم نيست که همين هواي آلوده سالانه چند نفر را راهي قبرستان مي‌کند. مهم نيست که روزانه نفس چند نفر تنگ مي‌شود و قلب چند نفر مچاله مي‌شود. مهم نيست که چقدر خسارت مالي مستقيم و غيرمستقيم به اقتصاد وامانده کشور وارد مي‌شود که اگر مهم بود آمار فوتي‌ها و خسارت‌هاي مالي روند صعودي نداشت.
بيش از 6 سال از تصويب قانون هواي پاک مي‌گذرد، اما صحبت از کم و کيف اجراي آن که مي‌شود هر سازماني کار را به گردن آن يکي سازمان مي‌اندازد.
 مرکز پژوهش‌هاي مجلس هم در گزارشي نوشته که اين قانون کارآيي لازم را ندارد و طي سال‌هاي اخير اکثر کلانشهرها با افت کيفيت هوا مواجه شده‌اند.
اجراي ضعيف قانون هواي پاک
آخرين قانون درباره آلودگي هوا، همان قانون هواي پاک است که در سال 1396 تصويب شد. اين قانون شامل 34 ماده و 39 تبصره بوده و هشت آيين‌نامه هم ذيل اين قانون تصويب شده است. اما اجراي اين قانون تاکنون چگونه پيش رفته است؟
بازوي پژوهشي مجلس در اين مورد نوشته است که از ميان 56 ماده موجود در قانون هواي پاک و آيين‌نامه فني آن، 22 ماده به صورت ضعيف، 17 ماده متوسط و 17 ماده خوب اجرا شده‌اند.
 خرج و برج هواي پاک چقدر است؟
معمولا زمان اجراي قوانيني که با سلامتي مردم سر و کار دارد، صحبت از کمبود بودجه و منابع مالي مي‌شود. قانون هواي پاک هم از اين قاعده مستثني نماند و گاه و بي‌گاه صحبت از کمبود بودجه براي اجراي آن مي‌شود.
بازوي پژوهشي مجلس در اين مورد نوشته که براي محاسبه برآورد اعتبار مورد نياز براي کاهش آلودگي هوا مي‌توان از پيشنهادهاي کنسرسيوم دانشگاه‌هاي برتر کشور که مجري مطالعات سياهه انتشار آلاينده‌هاي هوا بودند، استفاده کرد.
مطابق پيشنهادهاي اين کنسرسيوم براي حل مسئله آلودگي هوا در ايران به حداقل بودجه‌اي برابر با 206 هزار ميليارد تومان نياز است.
البته اين سهم دولت از کل بودجه مورد نياز است. با فرض تامين باقي رقم صرفا بودجه از منابع مربوطه و عدم وجود هيچ اشکالي در فراهم بودن ساير ملزومات اجراي راهکارهاي کاهش آلودگي هوا، دولت سالانه بايد 41 هزار ميليارد تومان بودجه براي کاهش آلودگي هوا در نظر بگيرد.
در حالي‌که در قانون بودجه سال 1401 کل اعتبار تخصيص‌يافته براي اجراي قانون هواي پاک فقط 288 ميليارد تومان تعيين شده بود.
 ضمن اينکه مجموع اعتبارات لحاظ شده در اين قانون که به نوعي در کاهش آلودگي هوا مؤثرند حدود 2000 ميليارد تومان مي‌شود.
مرکز پژوهش‌هاي مجلس نوشته که اين ارقام در لايحه بودجه 1402 به ترتيب برابر با 160 ميليارد تومان و 3800 ميليارد تومان است. در ادامه اين گزارش آمده که واقعيت اين است که با اين ارقام نمي‌توان مسئله آلودگي هوا را حل کرد. اگر قرار باشد بحران آلودگي هوا طي يک برنامه چهار ساله تا حد قابل قبولي رفع شود، حداقل سالانه بين يک تا 2 ميليارد دلار بودجه نياز دارد.
 اين در حالي است که فقط خسارت ناشي از آلاينده ذرات معلق بر سلامت عمومي در سال 1400 حدود 11.3 ميليارد دلار برآورد شده است.
دولت مهم‌ترين عامل غيرمستقيم اين هواي آلوده
حالا سوال اين است که بايد گريبان کدام سازمان و نهاد را براي اين هواي آلوده گرفت؟ کدام سازمان کم‌کاري مي‌کند؟ مگر نه اين است که همه اين سازمان‌ها از جايي دستور مي‌گيرند و بايد به يک سازمان و نهاد بالادست پاسخگو باشند؟
مگر نه اين است که دولت بايد اين قانون را براي اجرا به دست همه سازمان‌هاي مشمول و تحت نظارت خود بدهد؟
 مرکز پژوهش‌هاي مجلس هم آدرس دولت را براي عامل غيرمستقيم هواي آلوده کشور مي‌دهد. در گزارش اين مرکز آمده که مراجع تصميم‌گير در حوزه آلودگي هوا بسيار متعددند و بعضا داراي علاقمندي‌هاي سازماني متناقض با يکديگر هستند.
سيستم واحد تصميم‌سازي و تصميم‌گيري در حوزه آلودگي هوا در کشور وجود ندارد. در ادامه اين گزارش آمد که دولت به دليل تصدي‌گري عمده در اقتصاد مهم‌ترين عامل غيرمستقيم انتشار آلاينده‌هاي هواست.
 سازمان حفاظت محيط زيست به عنوان بخشي از دولت، دستگاه حاکميتي و نظارتي بر کاهش آلودگي هواست. چنين ترکيبي، نظارت و حاکميت دولت بر دولت است که نتيجه آن عدم اجراي قوانين به دليل نبود مطلق ضمانت اجرايي چنين نظارتي است.
کاهش چشمگير تعداد روزهاي هواي پاک
بررسي آمارهاي کيفيت هوا نشان مي‌دهد که طي سه سال اخير در برخي از شهرها، تعداد روزهاي هواي پاک کاهش چشمگيري داشته است. مرکز پژوهش‌هاي مجلس در گزارشي مقايسه‌اي از کيفيت هوا طي سه سال اخير منتشر کرده است. اراک در سال 1399، 50 روز هواي پاک داشت اما در سال گذشته فقط سه روز هواي پاک براي اين شهر ثبت شد.
سال 1399 براي کرج 28 روز هواي پاک ثبت شد، اما سال گذشته فقط 2 روز هواي پاک داشت. تهران و مشهد در سال 1399 به ترتيب 16 و 28 روز هواي پاک داشتند، اما در سال 1401 به ترتيب 3 و 9 روز هواي پاک براي اين شهرها ثبت شد.
اهواز در سال 1399 فقط چهار روز هواي پاک داشت، اما در سال 1401 همين چند روز را هم نديد. سال گذشته تعداد روزهاي هواي پاک براي اين شهر، صفر گزارش شد.
11 ايراد به قانون هواي پاک
مرکز پژوهش‌هاي مجلس در ادامه گزارش خود نوشته که همين وضعيت رو به وخامت آلودگي هوا، اصلي‌ترين شاخص نمايانگر عدم اجراي مطلوب قانون هواي پاک است.
در ادامه اين گزارش آمده که قانون هواي پاک داراي 11 ايراد و اشکال عمده است.
 از جمله ايراداتي که به اين قانون وارد شده عبارت است از: عدم پيش‌بيني منابع مالي براي اجراي احکام، ايرادات فني قانون، تناقض يا عدم همخواني برخي از ماده‌ها، عدم شفافيت در متن و کمبود استفاده از سياست‌هاي تشويقي.
البته هر کدام از اين 11 ايرادي که به اين قانون وارد شده، ممکن است در يک يا چند حکم مندرج در قانون هواي پاک نمود داشته باشد.
به گزارش امانت به نقل از تجارت‌نيوز، حالا بايد ديد قرار است اجراي قانون هواي پاک تا چه زماني لنگ بودجه مي‌ماند. آن هم در حالي که برخي از سازمان‌ها و موسسات فرهنگي چند برابر آلودگي هوا بودجه به خود اختصاص داده‌اند.
 از اين جمله مي‌توان به سازمان صدا و سيما اشاره کرد که در قانون بودجه سال جاري، حدود هشت هزار ميليارد تومان گرفت. درست زماني که آلودگي هوا، دسته دسته مردم را راهي بيمارستان‌ها و گورستان‌ها مي‌کند.