گروه تندرستي: ژن چاقي مانند بسياري از ژنها، در شکل ظاهري بدن ما اثر ميگذارند. تحقيقات نشان ميدهد که تفاوت در ژنها ميتواند منجر به مشکلات وزن شود. بنابراين اگر والدين ما چاق هستند، احتمال اينکه ما نيز چاق باشيم، بيشتر است. با اين حال نبايد از اين مساله نااميد شويم و فکر کنيم چاقي ما قابل پيشگيري نيست. افرادي که چاقي در خانواده آنها ارثي است بايد بيشتر از ديگران به نوع تغذيه و رژيم لاغري که ميگيرند، توجه کنند.
آيا ژن چاقي در افراد داراي اضافه وزن واقعيت دارد يا صرفا عوامل بيروني موجب اين اتفاق ميشوند؟ امروزه بسياري از ويژگيهاي زندگي مدرن باعث افزايش وزن ميشود و محيط»چاقزا« امروز ما را تشويق ميکند که بيشتر بخوريم و کمتر ورزش کنيم. متاسفانه شواهد فزايندهاي وجود دارد که نشان ميدهد، جنبههاي گستردهتري از شيوه زندگي ما – مانند ميزان خوابيدن، سطح استرس ما و ساير عوامل روانشناختي – ميتواند بر وزنمان تأثير بگذارد. عوامل مهم در چاقي
دکتر Naima Moustaid-Moussa، مدير گروه تحقيقاتي چاقي در دانشگاه فناوري تگزاس، ميگويد: »چاقي يک بيماري بسيار پيچيده است و عوامل زيادي ميتوانند در ايجاد آن نقش داشته باشند و باعث ايجاد آن شوند، از جمله ژنتيک، رفتار و محيط. چاقي ميتواند در خانوادهها ايجاد شود – نه به دليل ژنتيک، بلکه به دليل عادات و محيط.«
اما به طور کلي دو عامل دروني و بيروني در چاق شدن و اضافه وزن افراد موثر است:
عوامل ژنتيکي
تا به امروز، بيش از 400 ژن مختلف در علل اضافه وزن يا چاقي دخيل بودهاند، اگرچه به نظر ميرسد تنها تعداد انگشتشماري از آنها بازيگران اصلي باشند. ژنها به طرق مختلف در علل چاقي نقش دارند، با تأثير بر اشتها، حس سيري، متابوليسم، ميل به غذا، توزيع چربي بدن و تمايل به استفاده از غذا خوردن به عنوان راهي براي مقابله با استرس.
قدرت تأثير ژنتيکي بر اختلالات وزن از فردي به فرد ديگر بسيار متفاوت است. تحقيقات نشان ميدهد که براي برخي افراد، ژنها تنها 25 درصد از استعداد اضافه وزن را تشکيل ميدهند، در حالي که براي برخي ديگر تأثير ژنتيکي 70 تا 80 درصد است. داشتن يک ايده تقريبي از نقش بزرگي که ژنها در وزن شما ايفا ميکنند ممکن است براي درمان مشکلات اضافه وزن شما مفيد باشد.
عوامل محيطي
اين عوامل شامل هر چيزي در محيط ميشوند که ما را به خوردن بيش از حد يا ورزش کم ميرساند. در مجموع، کارشناسان بر اين باورند که عوامل محيطي، نيروي محرکه علل چاقي و افزايش چشمگير آن هستند. تأثيرات محيطي خيلي زود، حتي قبل از تولد شما وارد عمل ميشود. محققان گاهي اوقات اين مواجهههاي درون رحمي را “برنامهريزي جنيني” مينامند. احتمال اضافه وزن نوزادان مادراني که در دوران بارداري سيگار ميکشيدند، نسبت به آنهايي که مادرشان سيگار نميکشيدند بيشتر است. همين امر در مورد نوزاداني که از مادراني که ديابت داشتند نيز صادق است.
محققان بر اين باورند که اين شرايط ممکن است به نحوي متابوليسم کودک در حال رشد را به گونهاي تغيير دهد که در مراحل بعدي زندگي خود را نشان دهد. پس از تولد، نوزاداني که بيش از سه ماه از شير مادر تغذيه ميکنند، در دوران نوجواني در مقايسه با نوزاداني که کمتر از سه ماه از شير مادر تغذيه ميکنند، کمتر دچار چاقي ميشوند.
همچنين عادات دوران کودکي اغلب تا آخر عمر با مردم باقي ميماند. بچههايي که نوشابههاي شيرين مينوشند و غذاهاي پرکالري و فرآوريشده ميخورند، به طعم اين محصولات عادت ميکنند و در بزرگسالي به خوردن آنها ادامه ميدهند که باعث افزايش وزن ميشود. به همين ترتيب، کودکاني که به جاي فعال بودن، تلويزيون تماشا ميکنند و بازيهاي ويديويي بازي ميکنند، ممکن است براي آيندهاي بيتحرک برنامهريزي کنند.
چه مقدار از وزن شما به ژن شما بستگي دارد؟
اگر بيشتر يا همه ويژگيهاي زير را داشته باشيد، احتمالاً ژنها نقش مهمي در چاقي شما دارند:شما در طول زندگي خود اضافه وزن داشتهايد.يک يا هر دو والدين شما يا چند تن ديگر از خويشاوندان خوني شما به ميزان قابل توجهي اضافه وزن دارند. اگر هر دو والدين شما چاقي داشته باشند، احتمال چاقي شما تا 80 درصد است.حتي زماني که فعاليت بدني خود را افزايش دهيد و ماهها به يک رژيم غذايي کم کالري پايبند باشيد، نميتوانيد وزن کم کنيد.
اگر بيشتر يا همه ويژگيهاي زير را داشته باشيد، احتمالاً ژنها براي شما سهم کمتري دارند:شما به شدت تحت تاثير در دسترس بودن غذا هستيد.شما نسبتاً اضافه وزن داريد، اما با پيروي از يک رژيم غذايي و برنامه ورزشي معقول ميتوانيد وزن کم کنيد.
چگونه تاثير ژن چاقي و لاغري را خنثي کنيم؟
اگر پدر و مادرتان هر دو درگير وزنشان بودند، شايد با خود فکر کنيد که شما هم همين مشکل را خواهيد داشت. چنين چيزي غيرممکن نيست چون حدود 100 نوع ژن وجود دارد که با چاقي در ارتباط هستند. اين يعني ممکن است چيزي بيشتر از صفات ظاهري را از پدر و مادر به ارث ببريم اما خبر خوب اينکه تمام اين ژنها ضرورتا غير قابل تغيير نيستند. برخي از اين ژنها که با نام ژنهاي چاقي شناخته مي شوند بسته به عادات و محيط ميتوانند تغيير کنند.ميتوانيد پول زيادي را خرج آزمايشهاي DNA کنيد تا متوجه شويد چه ژنهايي هستند که منجر به چاقيتان ميشوند اما توصيه ميکنم با آن پول کارِ ديگري انجام دهيد و به جايش از راهکارهاي هوشمندانهاي که در ادامه گفته ميشود استفاده کنيد تا DNA چاقي را خاموش کنيد.
مصرف پروتئين
مرغ، تخم مرغ و ديگر غذاهاي سرشار از پروتئين کارشان بيشتر از ساخت عضله است. در پژوهشي مشخص شد افرادي که ژن FTO مرتبط با چاقي را دارند با مصرف برنامه غذايي کم کالري داراي 25 درصد پروتئين اشتهايشان پايين ميآيد و کمتر دچار هوسهاي غذايي ميشوند. پروتئين سيرشان ميکند و نسبت به ديگر مواد مغذي انرژي بيشتري براي هضم شدن نياز دارند.
افزايش فعاليت بدني
پژوهشگران دريافتند سبک زندگي که در آن فعاليت فيزيکي بالا باشد روي ژنهاي FTO (ژن هايي که سبب چاقي ميشوند) تاثير ميگذارد. مرداني که در اين تحقيق شرکت کردند به لطف فعاليت فيزيکي بالا توانستند روزانه بيش از 900 کالري بسوزانند.
زود صبحانه خوردن
بدن بر اساس ساعت داخلي خود کار ميکند به همين دليل است که وقتي زود از خواب بيدار ميشويد حس بسيار بدي داريد. اين ساعت در تک تک سلولهاي بدنتان فعال است و درست مانند عادات خواب روي سوخت و ساز نيز تاثير دارد. پژوهشها نشان دادند افراد داراي اضافه وزن با مقدار مشخصي ژن PLIN1 (اين ژن با چاقي در ارتباط است) در صورتي که در طول روز زودتر غذاي خود را بخورند ميتوانند وزن بيشتري را کم کنند. هرچه زمان استفاده از وعدهها زودتر و منظمتر باشد نتيجه نيز بهتر ميشود.
داشتن برنامه غذايي متعادل
انواعي از ژن به نام MC4R هستند که باعث بالا رفتن احتمال چاقي و ديابت نوع 2 در افراد ميشوند. راه حل اين مسئله اين است که رژيم غذايي متعادل و سالم داشته باشيد چون خطر اين ژنها را از بين ميبرد. چنين رژيمي سرشار از روغن زيتون، ماهي، گوشت مرغ، ميوه ها، سبزيجات، حبوبات و آجيلها است. فيبر و آنتي اکسيدان موجود در چنين برنامه غذايي با چاقي مقابله ميکند و سوخت و ساز گلوکز را افزايش ميدهد.
نوشيدن چاي سبز
نوشيدن اين چاي سبب تقويت فعاليت چندين ژن ميشود که سوخت و ساز را تنظيم ميکنند، مانند ژني که با نام GLUT4 ميشناسيم. در پژوهشي 12 هفتهاي موشهايي که برنامه غذاييشان داراي مقدار بالايي چربي و چاي سبز بود نسبت به موشهايي که همان به گزارش امانت به نقل از سلامت نيوز،برنامه غذايي همراه با آب را داشتند، ژنهاي GLUT4 فعالتري در نمونههايشان کشف شد. در انسانها نوشيدن چاي سبز نشان داده است که روي بهبود کنترل قند خون تاثير ميگذارد. يادتان باشد پژوهشگراني که روي چاي مطالعه ميکنند معمولا قند و خامه به آن اضافه نميکنند.