امر به معروف و نهي از منکر؛ راهبرد امام حسين(ع) در قيام عاشورا

 حجت‌الاسلام محمدباقر مشکاتي، سندپژوه و کارشناس تاريخ اسلام و با بيان اينکه امربه‌معروف و نهي‌ازمنکر مهم ترين راهبرد امام حسين(ع) در قيام کربلا بود، اظهار کرد: با توجه به شواهد قرآني و روايي، سخنان و اقدامات امام حسين(ع) و شرايط جامعه در آن زمان، مي‌توان گفت که امر به معروف و نهي از منکر نقشي اساسي در قيام امام حسين(ع) داشته است؛ اگرچه که امام حسين(ع) اهداف ديگري از جمله "حفظ دين اسلام"، "مبارزه با ظلم و ستم" ، "احياي عدالت و قسط"، "ايجاد حکومت اسلامي" و "فداکاري در راه حق" را نيز دنبال مي‌کردند، اما امر به معروف و نهي از منکر به عنوان يکي از مهم‌ترين راهبردهاي امام حسين(ع) در واقعه کربلا جايگاه ويژه‌اي داشته است.
او ادامه داد: آيات، روايات و احاديث متعددي نيز از پيامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) در مورد اهميت و ضرورت امربه‌معروف و نهي‌ازمنکر نقل شده که نشان‌دهنده جايگاه ويژه اين فريضه در دين اسلام است. انجام امربه‌معروف و نهي‌ازمنکر وظيفه‌اي همگاني است که بر عهده همه مسلمانان، از زن و مرد، عالم و  عامي و فقير و ثروتمند است و بايد با رعايت شرايط و ضوابط شرعي انجام شود. از جمله اين شرايط مي‌توان به داشتن علم و آگاهي، قصد خير، لطف و مدارا، شروع از خود و رعايت مراتب اشاره کرد. ترک امربه‌معروف و نهي‌ازمنکر از گناهان کبيره محسوب مي‌شود و مي‌تواند موجب عذاب الهي و هلاکت جامعه شود.
مشکاتي گفت: در قرآن کريم بيش از 20 آيه مربوط به امربه‌معروف و نهي‌ازمنکر آمده است؛ برخي آيات به اين فريضه به طور مستقيم و با صراحت اشاره کرده و در برخي ديگر به طور تلويحي و ضمن بيان مصاديق، به امر به معروف و نهي از منکر سفارش شده است. با اين حال، مفسران و محققان علوم قرآني، تعداد قابل توجهي از آيات را ذيل اين موضوع دسته‌بندي کرده‌اند. آيات شريفه امر به معروف و نهي از منکر در قرآن کريم به موضوعاتي همچون وجوب امربه معروف و نهي از منکر، وجوب کفايي يا عيني، ملاک ارزش و شايستگي، پيشينه امر به معروف، امربه معروف از صفات مؤمنان، تعاون در امر به معروف، گناه بزرگ ترک نهي از منکر، نجات‌يافتن آمران به معروف و ناهيان از منکر، امربه معروف پدر و مادر، اصلاح از آثار امر به معروف، خير بودن امر معروف مي‌پردازد که نشان از نگاه جامع قرآن به مسائل اين فريضه است و از اهميت بسيار بالاي آن حکايت دارد.
اين کارشناس تاريخ اسلام با اشاره به برخي از اين آيات قرآني گفت: آي? 41 سوره حج که مي‌فرمايد: “وَالَّذِينَ إِنْ مَککَنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ  وَإِلَي اللَّهِ تَصِيرُ الْمَصَائِرُ” (آنان که خدا را ياري مي‌کنند) آنهايي هستند که اگر در روي زمين به آنان اقتدار و تمکين دهيم نماز به پا مي‌دارند و زکات مي‌دهند و امر به معروف و نهي از منکر مي‌کنند و (از هيچ کس جز خدا نمي‌ترسند چون مي‌دانند که) عاقبت کارها به دست خداست. آي? 11 سوره آل عمران نيز مي‌فرمايد: “شما (مسلمانان حقيقي) نيکوترين امتي هستيد که پديدار گشته‌ايد (براي اصلاح بشر، که مردم را) به نيکوکاري امر مي‌کنيد و از بدکاري باز مي‌داريد و ايمان به خدا داريد. و اگر اهل کتاب همه ايمان مي‌آوردند بر آنان چيزي بهتر از آن نبود، ليکن برخي از آنان با ايمان و بيشترشان فاسق و بدکارند”. و در آي? 79 سوره مائده که آمده: ” آنها هيچ گاه يکديگر را از کار زشت خود نهي نمي‌کردند، و آنچه مي‌کردند بسي قبيح و ناشايسته بود.” به فريضه امر به معروف و نهي از منکر اشاره دارد.
او ادامه داد: امر به معروف و نهي از منکر، بدون شک يکي از راهبردها و انگيزه‌هاي اصلي قيام امام حسين(ع) بود. براي بررسي اين مطلب بايد به ابعاد مختلف اين موضوع توجه کرد که عبارتند از شواهد قرآني؛ همان‌طوري که اشاره شد؛ آيات متعددي در قرآن کريم بر ضرورت و الزام به امر به معروف و نهي از منکر تأکيد مي‌کنند.
لذا امر به معروف و نهي از منکر به عنوان يک فريضه ديني، از انگيزهاي نهضت امام حسين(ع) محسوب مي‌شود و مبناي قراني دارد، شواهد روايي؛ روايات و احاديث بسياري نيز از پيامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) در مورد اهميت امر به معروف و نهي از منکر نقل شده است.
مشکاتي توضيح داد: به‌عنوان مثال، امام علي(ع) مي‌فرمايند: “امر به معروف و نهي از منکر فريضه‌اي است واجب بر هر مسلماني، چه مرد و چه زن، چه پير و چه جوان، چه بنده و چه آزاد” وجود ده‌ها شاهد روايي پيرامون امر به معروف و نهي از منکر، دلالت مي‌کند که اين انگيزه و هدف امام حسي(ع)، داراي مبناي اصيل روايي و سنت و سيره نبوي و علوي است.
اين سندپژوه گفت: سخنان امام حسين(ع) سومين مسئله‌اي است که گواه بر اهميت امربه‌معروف و نهي‌ازمنکر در قيام حضرت است، چنانکه امام حسين(ع) در طول سفر خود به کربلا و در خطبه‌هاي مختلف، بارها به امر به معروف و نهي از منکر به‌عنوان يکي از اهداف قيام خود اشاره کرده‌اند. به‌عنوان مثال در منزل بني سعد فرمودند: “من براي اصلاح امت جدّم رسول خدا (ص) و براي امر به معروف و نهي از منکر و براي احياي سنت‌ها و سيرت جدّم و پدرم خروج کرده‌ام” در اين فرمايش، هدف اصلي قيام امام حسين(ع) اصلاح جامعه و احياي اسلام ناب محمدي(ص) معرفي شده که يکي از شيوه‌ها و راهبردهاي اصلي رسيدن به اصلاح جامعه و احياي سنت پيامبر(ص) “امر به معروف و نهي از منکر” است.
مشکاتي اقدامات امام حسين(ع) را چهارمين گواه اهميت امر به معروف و نهي از منکر در واقعه عاشورا دانست و تصريح کرد: واقعه کربلا و اقدامات امام حسين(ع) در آن، درس‌ها و عبرت‌هاي زيادي براي همه مسلمانان دارد که يکي از مهم‌ترين اين درس‌ها، اهميت امر به معروف و نهي از منکر و لزوم ايستادگي در برابر ظلم و ستم است. بسياري از اقدامات امام حسين(ع) در واقعه کربلا “امر به معروف و نهي از منکر” محسوب مي‌شود، از جمله ايستادگي در مقابل منکرات که راه و رسم امام حسين(ع) در طول زندگي بود. به‌عنوان مثال، هنگامي که معاويه قصد داشت مردم را به بيعت با يزيد ملزم کند، امام با اين منکر بزرگ به مخالفت برخاستند و از بيعت با يزيد خودداري کردند. حضرت همچنين در طول مسير کربلا، با منکراتي مانند ظلم، بي‌عدالتي و فساد مبارزه کردند، چنانکه در برخورد با حرّ بن يزيد رياحي، او را از ياري يزيد برحذر داشتند و او را به راه حق دعوت کردند.
مشکاتي با بيان اينکه واقعه عاشورا و شهادت امام حسين(ع) و يارانش، نه تنها در زمان خود، بلکه تا به امروز، الگويي براي امر به معروف و نهي از منکر براي همه مسلمانان بوده است، تأکيد کرد: اين واقعه به همه انسان‌ها نشان داد که در برابر ظلم و ستم سکوت نکرده و براي احياي ارزش‌هاي اسلامي تلاش کنند، علاوه بر موارد ذکر شده، اقدامات ديگري نيز از امام حسين(ع) در واقعه کربلا نقل شده که مي‌توان آنها را در زمره امر به معروف و نهي از منکر دانست، از جمله: دعوت مردم به ياري اسلام، مقابله عملي با يزيد، افشاگري ظلم و ستم يزيد و يزيديان، تبيين احکام و معارف دين اسلام، تشويق مردم به تقوا و پرهيزگاري و مانند اينها نيز امر به معروف و نهي از منکر در حماسه عاشورا محسوب مي‌شوند.
 به گزارش امانت به نقل از ايسنا، اين کارشناس تاريخ اسلام با اشاره به اهميت تحليل شرايط جامعه در زمان امام حسين(ع) بيان کرد: امر به معروف و نهي از منکر يکي از ابزارهاي اصلي نهضت امام حسين(ع) بود. در زمان قيام امام، جامعه اسلامي از انحرافات زيادي رنج مي‌برد. يزيد و حکومت اموي، ظلم و ستم را در جامعه رواج داده بودند، بسياري از معروف‌ها منکر و بسياري از منکرات معروف شده بودند و امام که به دنبال احياي اسلام ناب محمدي(ص) و بازگرداندن جامعه به مسير حق بودند، از امر به معروف و نهي از منکر در سطوح و روش‌هاي مختلف، به‌عنوان يکي از ابزارهاي مهم براي تحقق اين اهداف استفاده کردند، لذا اين فريضه الهي را مي‌توان انگيزه اصلي حرکت آن ولي خدا از مدينه به سمت کربلا و قيام عليه ظلم و ستم يزيد دانست که نقشي اساسي در نهضت امام حسين(ع) داشت و امام حسين(ع) هم با قيام خود، اين فريضه الهي را زنده نگه داشتند.
 به گزارش امانت به نقل از ايسنا، اين کارشناس تاريخ اسلام با اشاره به اهميت تحليل شرايط جامعه در زمان امام حسين(ع) بيان کرد: امر به معروف و نهي از منکر يکي از ابزارهاي اصلي نهضت امام حسين(ع) بود. در زمان قيام امام، جامعه اسلامي از انحرافات زيادي رنج مي‌برد. يزيد و حکومت اموي، ظلم و ستم را در جامعه رواج داده بودند، بسياري از معروف‌ها منکر و بسياري از منکرات معروف شده بودند و امام که به دنبال احياي اسلام ناب محمدي(ص) و بازگرداندن جامعه به مسير حق بودند، از امر به معروف و نهي از منکر در سطوح و روش‌هاي مختلف، به‌عنوان يکي از ابزارهاي مهم براي تحقق اين اهداف استفاده کردند، لذا اين فريضه الهي را مي‌توان انگيزه اصلي حرکت آن ولي خدا از مدينه به سمت کربلا و قيام عليه ظلم و ستم يزيد دانست که نقشي اساسي در نهضت امام حسين(ع) داشت و امام حسين(ع) هم با قيام خود، اين فريضه الهي را زنده نگه داشتند.