رؤياي زندگي در فضا از خيال‌پردازي تا واقعيت بي‌وزني

آسمان پرستاره در نگاه نخست شايد تنها تصويري شاعرانه از بي‌کرانگي هستي به نظر برسد، اما در پس اين پهنه بي‌انتها، رازها و فناوري‌هايي نهفته است که زندگي روزمره انسان‌ها را عميقاً تحت‌تأثير قرار داده است. از پيش‌بيني وضعيت آب‌وهوا گرفته تا مسيريابي ماهواره‌اي، از پايش تغييرات اقليمي تا ارتباطات بين‌قاره‌اي، همه و همه نتيجه دانشي است که بشر از فضا به دست آورده است.
هفته جهاني فضا که هر سال از 4 تا 10 اکتبر برگزار مي‌شود، فرصتي است تا نگاه جهانيان بار ديگر به اين ميراث مشترک و دستاوردهاي شگرف آن معطوف شود. اين رويداد بزرگترين جشن علمي ـ فناوري فضايي در سطح بين‌المللي است که با حضور بيش از 90 کشور و هزاران برنامه آموزشي، پژوهشي و فرهنگي برگزار مي‌شود. شعار هر ساله اين هفته بر يکي از محورهاي مهم علمي و کاربردي فناوري فضايي تمرکز دارد و راهنمايي براي جامعه جهاني در مسير آينده محسوب مي‌شود.
اهميت اين رويداد در آن است که فناوري فضايي، علاوه بر گشودن مرزهاي تازه‌اي در شناخت کيهان، نقش بي‌بديلي در توسعه پايدار، مديريت منابع طبيعي، امنيت غذايي، سلامت عمومي و حتي آينده انرژي دارد. همچنين، اين هفته فرصتي براي الهام‌بخشي به نسل جوان است؛ نسلي که آينده فناوري‌هاي فضايي و اکتشافات ميان‌سياره‌اي در دستان او خواهد بود.
ايران نيز طي سال‌هاي اخير با مشارکت دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و سازمان فضايي کشور، بخشي فعال از اين حرکت جهاني بوده و کوشيده است با معرفي پروژه‌هاي ملي و تقويت همکاري‌هاي بين‌المللي، سهم خود را در عرصه دانش و فناوري فضايي ايفا کند.امسال از 4 تا 10 اکتبر اين رويداد بين‌المللي تحت شعار »زندگي در فضا « برگزار مي‌شود. شعار «زندگي در فضا» نشان‌دهنده گامي بزرگ در تفکر بشر براي گذار از استفاده صرفاً فضايي به سکونت در محيط‌هاي فرازميني است. اين مفهوم شامل توسعه فناوري‌هايي است که امکان زندگي، کار و تعامل انسان‌ها در فضا، ايستگاه‌هاي مداري، سطح ماه يا حتي سيارات ديگر را فراهم مي‌کند.
در اين هفته، تمرکز برنامه‌ها بر چالش‌ها، فناوري‌ها و راهکارهاي لازم براي سکني گزيدن در فضا خواهد بود: از سيستم‌هاي پشتيباني حياتي مانند بازيافت هوا و آب، توليد غذا در شرايط بي‌وزني، توليد انرژي، مديريت منابع، طراحي محيط‌هاي زيست‌پذير تا توسعه مقررات بين‌المللي براي سکونت پايدار در فضا.
در بسياري از کشورها، مراکز علمي، دانشگاه‌ها و سازمان‌هاي فضايي مشارکت ويژه‌اي دارند و برنامه‌هاي خود را با شعار امسال هماهنگ کرده‌اند تا نشان دهند چگونه فناوري‌هاي فضايي مي‌توانند زندگي انسان را در زمين ارتقا دهند و مقدمات زندگي در فضا را فراهم کنند.
در ايران نيز همسو با آغاز هفته جهاني فضا، برنامه‌هايي تدارک ديده شده است از جمله آنکه کانون پرورش فکري با طراحي مجموعه‌اي از برنامه‌هاي آموزشي و فرهنگي تلاش مي‌کند اين مفاهيم را در پيوند با علوم نوين همچون نانو، هوش مصنوعي، سلول‌هاي بنيادي، رباتيک و زيست‌فناوري به زبان ساده براي کودکان و نوجوانان تبيين کند.
از جمله برنامه‌هاي شاخص اين هفته مي‌توان به نشست آينده‌پژوهي کودکانه، مأموريت خانوادگي در ايستگاه فضايي کانون، شبيه‌سازي خواب فضانوردان و تجربه غذاهاي فضايي اشاره کرد.
همچنين کتاب »از زمين تا آسمان« به‌عنوان منبع تکميلي در کتابخانه‌هاي کانون پرورش فکري در دسترس علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.برگزاري هفته جهاني فضا 1404 فرصتي براي ايجاد انگيزه در ميان کودکان و نوجوانان، آشنايي آن‌ها با فناوري‌هاي نوين و فراهم آوردن بستر همکاري ميان مراکز فرهنگي و دانشگاهي است. اين برنامه‌ها به کشف استعدادهاي علمي و تقويت فرهنگ پژوهش در کشور کمک مي‌کند.
زندگي روي زمين و توسعه زندگي در فضا
فناوري فضايي امروز تنها به پرتاب ماهواره و کاوش‌هاي ميان‌سياره‌اي محدود نمي‌شود، بلکه نقشي کليدي در مديريت منابع زميني و ارتقاي کيفيت زندگي جوامع ايفا مي‌کند. ايران نيز طي سال‌هاي اخير با توسعه توانمندي‌هاي بومي در حوزه سنجش از دور و ارتباطات ماهواره‌اي، توانسته دستاوردهاي قابل‌توجهي را در عرصه‌هاي کاربردي به‌ويژه کشاورزي و رفاه اجتماعي رقم بزند.
اهميت اين پيشرفت‌ها از آن‌جا ناشي مي‌شود که چالش‌هايي نظير کمبود منابع آب، تغييرات اقليمي، تهديد بلاياي طبيعي و نياز به عدالت اجتماعي، مستقيماً بر زندگي روزمره مردم اثر مي‌گذارند. در چنين شرايطي، داده‌هاي ماهواره‌اي به‌عنوان ابزاري علمي و دقيق، مسير سياست‌گذاري و تصميم‌گيري‌هاي کلان را روشن‌تر کرده و امکان واکنش به‌موقع به مشکلات و حتي پيشگيري از آن‌ها را فراهم مي‌آورد.در اين راستا ايران نيز همپاي ساير کشورها در حوزه فضايي، به‌ويژه با استفاده از ماهواره‌ها و فناوري‌هاي سنجش از دور، در بخش‌هاي کشاورزي و رفاه اجتماعي دستاوردهايي داشته است.
دستاورهاي فضايي ايران در بخش کشاورزي
پايش اراضي کشاورزي:
کاربرد فناوري‌هاي فضايي در توسعه کشاورزي از رويکردهاي اخير شرکت‌هاي دانش‌بنيان است که دستاوردهاي متعددي را عرضه کرده.اند. آنها با استفاده از تصاوير ماهواره‌اي، مساحت دقيق زمين‌هاي زير کشت را شناسايي و الگوهاي کشت محصولات را بررسي مي‌کنند. اين کار باعث افزايش دقت در آمار کشاورزي و سياست‌گذاري‌هاي مرتبط مي‌شود.
مديريت منابع آب:
مهندسان کشور همچنين با بهره‌گيري از داده‌هاي فضايي گام.هاي مؤثري براي تشخيص کم‌آبي، بررسي تغييرات سطح سفره‌هاي آب زيرزميني و پايش سدها و رودخانه‌ها برداشته‌اند. اين اطلاعات به کشاورزان کمک مي‌کند الگوي آبياري بهينه داشته باشند.
تشخيص سلامت گياهان و محصولات:
فناوران کشور با استفاده از سنجش از دور و شاخص‌هايي مثل NDVI، وضعيت سلامت و رشد محصولات را پايش مي‌کنند، ضمن آنکه کشاورزان مي‌توانند زودتر نسبت به کمبود آب يا آفات اقدام کنند.
پيش‌بيني توليد محصولات:
سامانه‌هاي بومي بر اساس داده‌هاي ماهواره‌اي، امکان تخمين عملکرد محصولات استراتژيک مثل گندم و برنج را فراهم مي‌کنند.
مديريت بلاياي طبيعي:
با توجه به وجود مخاطرات طبيعي در کشور محققان کشور فناوري فضايي را در پيش‌بيني، پايش و مديريت بحران‌هايي مثل سيل، خشکسالي و زلزله به کار بستند تا زمينه کاهش خسارات و حفاظت از جان مردم در برابر مخاطرات را به همراه داشته باشد.
پايش آلودگي هوا و محيط زيست:
داده‌هاي ماهواره‌اي در شناسايي و مديريت مناطق آلوده به ريزگردها يا آلاينده‌هاي صنعتي نقش مهمي دارند و براي سياست‌گذاري بهداشت عمومي به‌کار مي‌روند.
حمايت از عدالت اجتماعي در منابع:
با شفاف شدن وضعيت زمين‌هاي کشاورزي، مراتع و منابع آبي از طريق داده‌هاي فضايي، امکان توزيع عادلانه‌تر يارانه‌ها و تسهيلات دولتي فراهم شده است.
هفته جهاني فضا 1404 با شعار »زندگي در فضا« يادآور اين حقيقت است که دستاوردهاي فضايي ديگر تنها به مدارها و مأموريت‌هاي ميان‌سياره‌اي محدود نمي‌شوند، بلکه به‌طور مستقيم در زندگي روزمره انسان‌ها بر زمين جاري شده‌اند. از امنيت غذايي تا مديريت منابع آب، از کاهش اثرات بلاياي طبيعي تا ارتقاي کيفيت آموزش و ارتباطات، همه نشان مي‌دهند که فناوري فضايي به يکي از پايه‌هاي توسعه پايدار در جهان امروز تبديل شده است.
به گزارش امانت به نقل از ايسنا،هفته جهاني فضا فرصتي است براي تأمل در دستاوردهاي گذشته، قدرداني از ظرفيت‌هاي امروز و الهام گرفتن براي ساختن فردايي که در آن زندگي در فضا ديگر يک رؤيا نباشد، بلکه واقعيتي پايدار و در دسترس همه بشريت شود.